Τα Θεοφάνεια που χάσαμε το Σταυρό στη Σύρο

Τα Θεοφάνεια που χάσαμε το Σταυρό στη Σύρο

Των Φώτων ήταν πάντα για μένα μια γιορτή μελαγχολική γιατί αντίθετα με τ’ όνομά τους σήμαινε το τέλος της φανταχτερής γιορτινής ατμόσφαιρας των Χριστουγέννων και την είσοδο στη σκοτεινή ρουτίνα της καθημερινότητας.

Όμως δεν έπαυε να με συνεπαίρνει το τελετουργικό του αγιασμού των Υδάτων με τον επιμελή καθαρισμό του σπιτιού να τελείται από την παραμονή, οπότε και ο παπάς περιόδευε σε κάθε σπίτι και άγιαζε μεθοδικά κάθε δωμάτιο εισπράττοντας το αντίτιμο της ευλογίας του και την επομένη νηστικοί να πάμε στην εκκλησιά για να μεταλάβουμε όλοι το Μέγα Αγιασμό (έχει την ίδια δύναμη με τη Θεία Κοινωνία!) και να ξαναραντίσουμε όλο το σπίτι. Συχνά το περίσσευμα το ρίχναμε στη στέρνα μέχρις ότου κάποια ευσεβής θεία αναρωτήθηκε μήπως από δω και μπρος δε θα μπορούμε να πίνουμε νερό νηστικοί, αφού είχαμε μια στέρνα τόσο αγιασμένη, αλλά ο παπάς μας έλυσε το πρόβλημα λέγοντας ότι των Φώτων και μόνο τότε όλα τα νερά αγιάζονται. 

Στην Ερμούπολη ,πόλη ναυτική και εμπορική, όπου έζησα 1958-1964 ο αγιασμός των υδάτων γινόταν στο λιμάνι με μεγάλη μεγαλοπρέπεια κάθε χρόνο. Ήταν η χρονιά που ο μητροπολίτης Σύρου είχε πεθάνει και είχε τοποθετηθεί τοποτηρητής ο Θήρας Γαβριήλ με τον οποίο ο πατέρας μου είχε φιλία.

Είχα καταφέρει ν’ ανεβώ στο μπαλκόνι του κτιρίου που τότε στέγαζε το Λιμεναρχείο. (ο λιμενάρχης Σίμος ήταν γείτονάς μας) και παρακολουθούσα πανευτυχής σε μια ηλιόλουστη μέρα αφ’ υψηλού τη λαμπερή τελετή με παρατεταγμένα τα στρατιωτικά σώματα να χαιρετούν τους επισήμους και την ορχήστρα να παιανίζει, τα αστραφτερά άμφια του πολυάριθμου κλήρου στην εξέδρα να λαμπυρίζουν, το βουερό πλήθος να κατακλύζει το μώλο και τις βάρκες που σχημάτιζαν Π στο σημείο της τελετής.

Τα νερά του λιμανιού ήδη από εκείνη  την εποχή εθεωρούντο βρώμικα και έτσι η γενναιότητα όσων βουτούσαν είχε περισσότερο σχέση με την πιθανή μόλυνση παρά με την ψυχρολουσία. Παρά ταύτα κάθε χρόνο πολλοί γενναίοι -πάντα άνδρες παρά το φεμινιστικό παράδειγμα της Μανταλένας (Βουγιουκλάκη) στην ομώνυμη ταινία- βουτούσαν για καλοτυχία και την ιδιαίτερη ευλογία που είχε όποιος  έπιανε το Σταυρό -που έριχναν όσο πιο μακρυά μπορούσαν οι δεσποτάδες και ελεύθερο από κάθε δεσμό.

Έτσι κι εκείνη τη χρονιά όλα έγιναν με τάξη και ευπρέπεια. Και τα καράβια σφύριξαν την ώρα του «εν Ιορδάνη» και περιστέρια λευκά ελευθερώθηκαν και ο Σταυρός έκανε το ελεύθερο μακροβούτι του στα βουρκωμένα νερά του λιμανιού και οι λεβέντες τον ακολούθησαν από το ρυμουλκό που βρισκόταν απέναντι από την εξέδρα. 

Είχα μόλις αποκτήσει  μια φθηνή φωτογραφική μηχανή και δε χόρταινα να τραβώ φωτογραφίες. Οι λεβέντες βουτούσαν και ξαναβουτούσαν, αλλά κανένας δεν σήκωνε θριαμβευτικά το χέρι με το Σταυρό. Το πλήθος αναδευόταν ανήσυχο σαν πλοίο σε φουρτούνα  Στην αρχή οι ψαλτάδες συνέχισαν την ψαλμωδία και όλοι έκαναν υπομονή ενώ οι κολυμβητές βουτούσαν ξανά και ξανά λασπώνοντας ακόμη περισσότερο τα νερά του λιμανιού. 

Πρώτοι οι επίσημοι αποσύρθηκαν, σιγά σιγά κι ο κόσμος που τρομαγμένος αναρωτιόταν πώς θα κυλούσε αυτή η χρονιά με τόσο δυσοίωνο ξεκίνημα. Οι γονείς μου με καλούσαν να επιστρέψουμε για το γιορταστικό τραπέζι. Καθυστερούσα όσο μπορούσα ελπίζοντας, μέχρι που είδα κάποιους άνδρες με βαριά στολή σφουγγαράδων να βουτούν στα νερά και να κινούνται ράθυμα στο βούρκο . Προσπάθησα να βγάλω φωτογραφία, αλλά το φιλμ είχε τελειώσει. Αποχώρησα πολύ δυστυχισμένη για την απώλεια. Άδικα όμως αφού καμιά από τις πρωτόλειες φωτογραφίες μου δεν εμφανίστηκε στην εκτύπωση. 

Τίποτε ιδιαίτερα στραβό δεν έγινε εκείνη τη χρονιά στη Σύρο διαψεύδοντας όσους πίστεψαν στους οιωνούς. Το Σταυρό, αν και χρυσοποίκιλτο κανείς δεν κατάφερε να ανασύρει. Έλεγαν ότι ίσως κάποιο χταπόδι τον πήρε στο λαγούμι του. Αργότερα σκεπτόμουν ότι και να τον έβρισκε αργότερα κάποιος, μάλλον δεν θα τον επέστρεφε στην εκκλησία. 

Το πάθημα έγινε μάθημα. Επειδή ακόμη και οι Σταυροί ρέπουν προς την ελευθερία, κάθε Θεοφάνεια ο Σταυρός πέφτει για μπάνιο δεμένος με ωραία κορδέλα. Μερικοί πρακτικοί ιερείς μάλιστα για κάθε ενδεχόμενο αντικατέστησαν το χρυσοποίκιλτο σταυρό με ξύλινο, που επιπλέει. Παντού όμως εξακολουθούν να τιμούν το έθιμο της ψυχρολουσίας για να πάει καλά η χρονιά, να επιδείξουν τη γενναιότητά τους και να λάβουν ευλογία. Οι εμπόλεμες για την κατοχή του Σταυρού φάσεις θεωρούνται πλέον τμήμα του εθιμικού τελετουργικού, ενώ πολλές «Μανταλένες», ακόμη και με μπικίνι, συναγωνίζονται θαρραλέα και κάπου κάπου σηκώνουν θριαμβευτικά το τρόπαιο.

Η ευχή «Καλή φώτιση» είναι διαχρονική και ισχύει για όλους μας.

Η φωτογραφία είναι από το δημοσίευμα https://www.syrostoday.gr/News/109680-Ta-Theofaneia-stin-palia-Syro.aspx?fbclid=IwAR3yZ96bjUi7kfeEjuxw3w3HGKasozM-PQrGI9umyXAGtCm7wGcLGTtzRCM

που μου έστειλε πρωί πρωί η φιλενάδα μου Αγνή Ζησίδου και ξύπνησε τις αναμνήσεις μου

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου