Η εφήμερη αιωνιότητα της Σαντορίνης

 

1956 από εκδρομή του Γυμνασίου Θήρας στο Μέσα Βουνό ο πατέρας μου ξεναγεί

           Η εφήμερη αιωνιότητα της Σαντορίνης

 κείμενο που περιέχεται στον τόμο μνήμης για τα 200 χρόνια «Σαντορίνη και Επανάσταση του 1821»

    Η Σαντορίνη σήμερα συγκαταλέγεται στους διασημότερους τουριστικούς προορισμούς χάρη στην απαράμιλλη ομορφιά της. Πολύτιμη κι εύθραυστη σα μαργαριτάρι, φυλαχτό στο λαιμό του Αιγαίου κατευθείαν από της γης τα σπλάχνα, μαχαιριά στη θάλασσα. Τα κρίνα των σπιτιών της, ολάνθιστα πεταρίζουν στης άβυσσος τα χείλη και πίσω από τις υπέροχες τουριστικές φωτογραφίες μια άλλη διαχρονική αλήθεια όπου όλα βαριά, όλα πικρά, όλα χυμούς γεμάτα, χρώματα, σχήματα, καημοί, νοτισμένοι απ’ τ’ αγιάζι.

         Η Σαντορίνη είναι η χώρα των θαυμάτων! Το αφράτο χώμα που τριζοβολά σε κάθε βήμα το βαραίνει ανείπωτη σιωπή. Η γη στη Σαντορίνη είναι ολιγαρκής. Της φθάνει λίγο νερό -βασικά πρωινή ομίχλη- και άπλετο φως.

Η θάλασσα είναι άπληστη. Δεν παύει να την απειλεί, δεν παύει να τη σφιχτοδένει, δεν παύει να την προκαλεί να βυθιστεί στη γαλήνη της βαθιάς σιωπής της. Πόσα δεν την κατηγορούσαν αυτή τη θάλασσα και πόσα δεν είχαν να λένε οι παλιοί ανάμεσα στα τραγούδια, πλάι στο κύμα! Ιστορίες τρομαχτικές για λάμιες και νεράιδες και  πειρατές κι αγίους και φαντάσματα για ρουφήχτρες και δυναμίτες και σεισμούς κι εκρήξεις, για βασιλοπούλες με καλόπαιδα κι αρχόντους με διακοναραίους. Ιστορίες μαγικές, δοξολογούν τον έρωτα τους για κείνη. Γιατί το Αιγαίο  δε χωρίζει, αλλά τεκμηριωμένα σμίγει τους ανθρώπους από την εποχή των Μινώων του Ακρωτηριού, των Δωριέων της Αρχαίας Θήρας, των καραβοκύρηδων και εμπόρων των  νεότερων χρόνων μέχρι και σήμερα. Χάρη στη θάλασσα οι κάτοικοι της μικρής Σαντορίνης διέφυγαν κατά την προϊστορική έκρηξη, αγκάλιασαν επανειλημμένα νέους εποίκους, έχτισαν αποικία στην Αφρική, δε γνώρισαν σκληρή Τουρκοκρατία, αλλά εφοπλιστική άνθηση και συνέβαλλαν με τα πλοία τους στην επανάσταση του 1821, ενώ μέσα από τη θάλασσα αντιστάθηκαν κατά τα δύσκολα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής.

  Η γη στη Σαντορίνη τόσο πολύτιμη, που στους νεκρούς προσφέρεται μόνο σαν καθαγιασμένη σποδός. Ο νεκρός δεν έχει ανάγκη από χώμα. Το χώμα στη Σαντορίνη είναι πηγή ζωής. Χώμα πλούσιο κι αφράτο, άνυδρο κι όμως τόσο παραγωγικό, εύπλαστο κι όμως ανθεκτικό, γίνεται σπίτι ή εκκλησιά, υπόσκαφο ή στέρνα, φρούριο ή παλάτι, ανάλογα με τις πεθυμιές μας. Το χώμα μας αλαφρό κι όμως αδιαπέραστο μετακόμισε στην Αίγυπτο για να στηρίξει το μεγάλο κανάλι του Σουέζ, ευλύγιστο κι όμως άφθαρτο διατήρησε ευλαβικά τις μνήμες των προπατόρων στ’ Ακρωτήρι που στάθηκε το σάβανό τους.
         Το χώμα μας, σαν κάθε χώμα είναι ανθρωποφάγο. Για να βλαστήσει πρέπει να ποτίζεται με ιδρώτα, αίμα και δάκρυ. Και η Σαντορίνη παρ’ ότι σήμερα προβάλλεται σαν επίγειος παράδεισος, είναι η γη της οδύνης και της εγκαρτέρησης.

Η Σαντορίνη όμως ποτέ δεν ήταν παράδεισος. Αντίθετα είναι ο τόπος ο πιο κοντινός με αυτό που φανταζόμαστε για κόλαση. Δε μπορεί κανείς να ξεχάσει τα κοφίνια στα Λουβιάρικα, τα μισότυφλα απ’ το Τράχωμα παιδιά, τις ξεσπιτωμένες κοπέλες, τα ξενιτεμένα αγόρια, τους ανθρώπους, που ως χθες ζούσαν σαν δουλοπάροικοι μη κατέχοντας σπιθαμή γης. Οι ώρες του σεισμού δεν ξεχνιούνται εύκολα από όσους τις έζησαν.

   Ο σεισμός δεν άνοιξε μόνο ρήγματα. Γεφύρωσε τις κοινωνικές ομάδες.  Ο τρόμος της ολιγαρχίας μπροστά στην απειλή ανάγκασε τους αρχόντους να ξεπουλήσουν όσο κι όσο τις περιουσίες, που πίστευαν πια άχρηστες. Κι επιτέλους οι άκληροι απόκτησαν δική τους ευλογημένη γη. Ο σεισμός έκανε τη γενιά των ανθρώπων, που έμειναν στο νησί σοφότερη. Τη δίδαξε να ζει με απόλαυση την κάθε μέρα, την έμαθε να μετρά σωστά τις ανθρώπινες δυνατότητες, να διαισθάνεται τα όριά της, να σέβεται όσα βρήκε, να πιστεύει σε όσα δε μπορεί να ερμηνεύσει.

         Στη Σαντορίνη υπάρχουν πράγματα  περ’ από κάθε συναλλαγή. Υπάρχει το επίμονο βούισμα του αγέρα στα απόκρημνα βουνά, τ’ αγκίστρωμα της αμπελιάς στην ξερολιθιά. Υπάρχουν τα οργισμένα βράχια και τ’ ανθεκτικά ακρογιάλια, οι ατέλειωτες επιδρομές των κυμάτων και η προκλητική λάμψη του ουρανού. Υπάρχουν τα μηνύματα, που ακόμη δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί, γνέματα χαμένα στη σκιά του χρόνου, που σπαρταρούν σαν πουλιά στην ξόβεργα, ανυπόμονα να μας αγγίξουν. Υπάρχει η Ψυχή της Σαντορίνης.

Το ίδιο το νησί είναι ανοιχτό βιβλίο που διδάσκει τη ματαιότητα κάθε υλικής παντοδυναμίας. Τα ερείπια του Ακρωτηριού είναι μια υπενθύμιση. Ένας θαυμάσια οργανωμένος κόσμος σκεπάστηκε από την οργή της γης. Στο βράχο του Μέσα Βουνού χαραγμένα ανεξίτηλα δυσνόητα μηνύματα  μιας άλλης εποχής, που διάβηκε ανεπίστροφα. Στη Θηρασιά, στη Ρίβα, οι ψαράδες μαρτυρούν πως με το γυαλί ξεχωρίζουν μόλους και σπίτια στην καλοκαιριά, ενώ σε ορυχείο ανέτειλε η πρώτη παλαιολιθική μαρτυρία. Οι Γουλάδες σε κάθε χωριό, προκλητικά υψώνουν το ανάστημα μιλώντας για περασμένα μεγαλεία, ισχυρών ρηγάδων, ενώ οι βυζαντινές εκκλησιές κατάφεραν να επιζήσουν χάρη στη βαθιά θρησκευτικότητα που προκαλεί ο κίνδυνος. 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 τιμούμε τη συμβολή της Σαντορίνης και σε αυτή την εθνική συστράτευση. Γιατί η Σαντορίνη ποτέ δεν έπαψε να αγωνίζεται.

          Τούτο το νησί, που πλέει σαν καρυδότσουφλο στην πλατιά θάλασσα κάτω από έναν ανελέητο ήλιο, έχει ζήσει τόσους αιώνες και θα ζει και όταν ο τουρισμός πεθάνει. Οι μνήμες των ανθρώπων που κουρνιάζουν στη σκιά τρεμοπαίζουν ανυπόμονες να βγουν στο  άπλετο φως να μας συνετίσουν.

   Στήνουμε τα νεκροταφεία μας στο φρύδι της Καλντέρας για να ξορκίσουμε τον κίνδυνο. Οι νεκροί ανάλαβαν το χρέος να κρατούν αντιστύλιο στη μοίρα μας. Όμως ο καιρός κυλά ασταμάτητα. Όσο κι αν κρατάς την αναπνοή σου δε θα ξεφύγεις. Το τσόφλι κάποτε θα ξανασπάσει και η καυτή πληγή θα ξεχύσει ξανά το μαύρο δάκρυ της στο αμέτρητο βάθος των χαλκοπράσινων νερών. Σήμερα παρακολουθούμε επιστημονικά το ηφαίστειο στο Κολούμπο κι ελπίζουμε όσο υπάρχουμε να μη ζήσουμε κοσμογονικές αλλαγές ή έστω ένα τεκτονικό σεισμό, όπως του 1956. Απολαμβάνουμε ανέμελα την γοητεία της κάθε στιγμής δρέποντας τους καρπούς του τουριστικού σύμπαντος. Η ομορφιά από τα κτίσματα και τις πισίνες, που ακροβατούν δίχως γερά θεμέλια στην άκρη της κίσσυρης, στο φρύδι της Καλντέρας μεγενθύνεται με τη συναίσθηση του κινδύνου. Είμαστε εφήμερα πλάσματα, διδάσκει.

Τίποτε το ανεπανάληπτο σε αυτό τον τόπο. Κάθε βράδυ το δειλινό αργοπορεί πάνω απ’ το νησί σα φιλάρεσκη γυναίκα που παίρνει πόζες μπροστά στον καθρέφτη της. Τα χρώματα σταματούν να διαχέονται για να φυλακιστούν στους αρπαχτικούς φακούς, που τα στοχεύουν. Οι περαστικοί σφιχτοδένουν τις στιγμές, πασχίζουν ν’ ακινητοποιήσουν το ηφαίστειο με φόντο το πορτοκάλι του ήλιου και τη σκιά του καραβιού, που χαράζει τη θάλασσα. Ο χρόνος χαμογελά ειρωνικά περ’ απ’ τον ορίζοντα. 200 χρόνια για τη Σαντορίνη είναι ελάχιστη στιγμή και οι αγώνες των εφήμερων πλασμάτων που την εποικίζουν, ποτέ δε θα σταματήσουν.

2021 Από Καλντέρα Μεγαλοχωριου

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου