Η πονεμένη ιστορία των Ελληνοτουρκικών σχέσεων

 Σε δύσκολους καιρούς (λίγο μετά την απαραδεκτη ενέργεια του κράτους Ερντογάν να απαγορεύσει την είσοδο του περιφερειάρχη Μακεδονίας Τζιτσικώστα κατά τη διάρκεια Ευρωπαικού Συνεδρίου στη Σμύρνη) πραγματοποιήθηκε 10-11 Νοεμβρίου 2022 το σημαντικό Συμπόσιο για την Ειρήνη που διοργάνωσαν  ο δήμος Σμύρνης και η «Ένωση για την Ειρήνη και Επικοινωνία στο Αιγαίο» με πρόεδρο τον τέως δήμαρχο Τσανκάγια Αγκυρας Bulent Tanik, το οποίο έκλεισε με την ανάγνωση της -πολύ σημαντικής για τη «διπλωματία των δήμων»- Κοινής Διακήρυξης για την Ειρήνη και Συνεργασία που συνυπόγραψαν ο γενναίος δήμαρχος Σμύρνης Mustafa Tunk Soyer και οι δήμαρχοι -πόλεων με Μικρασιατικές ρίζες- Βύρωνα Γρηγόρης Κατωπόδης και Καισαριανής Χρήστος Βοσκόπουλος.

Εθιμοτυπική ανταλλαγή δώρων ανάμεσα στους δημάρχους μετά την υπογραφή της Κοινής Διακήρυξης

Η επίσκεψη στα Μικρασιατικά παράλια έχει πάντα γλυκόπικρη γεύση. Η πολιτική των κρατών συχνά είναι αντίθετη με το βαθύτερο λαικό συναίσθημα, που συνήθως παρασύρεται από τα ΜΜΕ σε φανατισμούς. Παρά τα ανησυχητικά φιλοπόλεμα δημοσιεύματα και την δυσμενή οικονομική συγκυρία, στο πρωινό του ξενοδοχείου συναντήσαμε πολλούς Έλληνες,  που συνεχίζουν να επισκέπτονται την περιοχή και συζητούσαν μόνο για τα μαγαζιά με τα φθηνότερα επώνυμα ρούχα. 

Φοβάμαι ότι πλειοψηφία και στις δύο χώρες παραμένουν οι άνθρωποι που παρασυρμένοι από την κρατική προπαγάνδα αναπαραγάγουν τα εκατέρωθεν στερεότυπα. Είναι οι ίδιοι, που στις τραγικές στιγμές (σεισμοί 1999) πρόθυμα επιδεικνύουν αλληλεγγύη, που ταυτίζονται με τα τουρκικά σήριαλ στην τηλεόραση, αλλά εύκολα επιστρέφουν στις ασπρόμαυρες επιλογές.

Στο καφενείο των Βουρλών 

Η σημαντικότερη όμως κατηγορία είναι οι άνθρωποι που κουβαλούν προσωπικές πονεμένες ιστορίες από τον ξεριζωμό και την προσφυγιά της Μικρασιατικής καταστροφής. Το ταξίδι στην Τουρκία γιαυτούς είναι προσκύνημα και χαίρονται όταν συναντούν Τούρκους, που ακόμη και μετά από τόσα χρόνια νοσταλγούν την αδελφικοτητα των χωριών τους και το φαγητό που αντάλλασαν οι γιαγιάδες τους με τις Ελληνίδες, είτε το άκουσμα κρητικής ντοπολαλιάς σε ελληνικά από απογόνους Τουρκοκρητικών, που αναγκαστικά μετανάστευσαν στην Τουρκία μετά την υπογραφή της συμφωνίας για ανταλλαγή πληθυσμών. 

Η σημερινή Σμύρνη έχει αναπτυχθεί σε δυτικού τύπου μεγαλούπολη, που όμως νοσταλγεί τον διεθνισμό της Σμύρνης πριν από την καταστροφή. 

Η πρόξενος της Ελλάδας στη Σμύρνη κα Δέσποινα Μπαλκίζα, την οποία επισκεφθήκαμε μας ενημέρωσε ότι δυστυχώς στην μητρόπολη των 6 εκατομμυρίων κατοίκων δεν κατοικούν πάνω από 40 Έλληνες και είναι ευτύχημα ότι παραμένει έδρα Επισκοπής. 

Οι Τούρκοι σε αντίθεση με την τουριστική Ελλάδα, δεν καταλαβαίνουν αγγλικά, ούτε καν οι υπάλληλοι στα αεροδρόμια. Ευκολότερα συναντάς κάποιον που μιλά ελληνικά είτε λόγω της γειτνίασης με τα νησιά, είτε επειδή είναι Βαλκάνιος μετανάστης που πέρασε από Ελλάδα. 

Ενός λεπτού σιγή σε όλη την πόλη στη μνήμη Ατατουρκ

Η 10η Νοεμβρίου είναι εθνική εορτή (επέτειος θανάτου του Ατατούρκ) και στις 9 το πρωί περπατώντας στην πολύβουη πόλη είδαμε τους ανθρώπους να στέκονται έξω από κτίρια, που στεγάζουν υπηρεσίες και ξαφνικά κάποια αυτοκίνητα σφύριξαν και τα πάντα ακινητοποιήθηκαν. Οι οδηγοί έξω από τα ΙΧ και οι πεζοί στεκόντουσαν σε στάση προσοχής για ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του ιδρυτή του νέου Τουρκικού κράτους μέσα από τις στάχτες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αναρωτιόμαστε αν στην Ελλάδα υπάρχει κάποιος ηγέτης, που θα προκαλούσε τόσο ομόθυμη εκδήλωση δημόσιου σεβασμού, αν και οι φίλοι μας στην Τουρκία είπαν ότι το βρίσκουν εθνικιστικό και μιλιταριστικό (όπως κάποιοι σε μας θεωρούν τις παρελάσεις).  Όπως σε μας υπήρχε σημαιοστολισμός σε αρκετά σπίτια και μαγαζιά. Το ενδιαφέρον είναι ότι άλλα είχαν σημαίες κανονικές και άλλα είχαν με τη φωτογραφία του Ατατούρκ. Όπως μας εξήγησαν η δεύτερη επιλογή δείχνει ότι ο κάτοχος είναι υπέρ της κοσμικής Τουρκίας και κατά του ισλαμιστικού αυτοκρατορικού κράτους που ενσαρκώνει ο Ερντογάν.

Στα πλαίσια του Συμποσίου είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το Δημοτικό Μουσείο Μνήμης της καταστροφής και να συναντηθούμε με εκπροσώπους απογόνων Τούρκων που είχαν μεταναστεύσει τότε από την Ελλάδα. Ο δήμος της Σμύρνης προωθεί την πολυπολιτισμικότητα και το Διεθνή χαρακτήρα της πόλης και προβάλει τα επιτεύγματα των Ελλήνων,  που θεμελίωσαν την ιστορία της. 

Συνάντηση με απογόνους των τούρκων μεταναστών από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των ανταλαγών

Επισκεφθήκαμε τα Βουρλά, όπου βρίσκεται η πιο καλά διατηρημένη γειτονιά των Ελλήνων και τον αρχαιολογικό χώρο των Κλαζομενών με το αναστηλωμένο ελαιοτριβείο καθώς και τη Σκάλα, όπου υπάρχει ανακαινισμένο το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη (στα εγκαίνια είχε παραστεί ο πρόεδρος της δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος) και είδαμε το νησάκι Καραντίνα, όπου το 1920 Έλληνες έκαναν πρώτοι ανασκαφές και απεκάλυψαν τις περίφημες σαρκοφάγους. Συγκινητική και δηλωτική των κοινών εθίμων στάθηκε η εμπειρία του κεράσματος από θαμώνα του καφενείου στην πλατεία των Βουρλών μικρών λουκουμάδων για το «συγχώριο» κάποιου οικείου του.

Το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη και η ομώνυμη οδός στη Σκάλα Βουρλών

Το ίδιο το Συμπόσιο στάθηκε μάθημα της ιστορίας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αφού τεκμηριώθηκε ότι μετά το Σύμφωνο του 1930 οι κρατικές σχέσεις ήταν τόσο καλές ώστε υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις (πχ Ιράν επί Παχλεβί) όπου σε ορισμένα κράτη Έλληνες πρέσβεις εκπροσωπούσαν και την Τουρκία και αντίστροφα. 

Εντυπωσιακό για τις ανθρώπινες σχέσεις είναι το γεγονός ότι κατά την Κατοχή οι Έλληνες (με νωπές της μνήμες του ξεριζωμού) επέστρεφαν στη Σμύρνη σαν πρόσφυγες, ενώ οι Τούρκοι βοήθησαν και κατά την Πείνα μεταφέροντας εν μέσω αποκλεισμού (Κουρτουλούς) τα τρόφιμα, που συγκέντρωνε η ελληνοαμερικανική παροικία και όσα δώριζαν τουρκικές συντεχνίες στους συναδέλφους τους στην κατεχόμενη Ελλάδα. 

Από το πρόγραμμα του Συμποσίου 

Μέσα από την (από το 1985) συνεργασία μου στα πλαίσια της IPPNW με τους Τούρκους συναφέλφους αναπτύχθηκαν σχέσεις συντροφικότητας σε κοινούς αγώνες κατά της δημιουργίας του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακουγιου,  και αλληλεγγύης παλαιότερα και πρόσφατα, που γιατροί εξακολουθούν να διώκονται, επειδή περιθάλπουν σύμφωνα με τον Ιπποκρατικό Όρκο πολίτες, τους οποίους το καθεστώς Ερντογάν χαρακτηρίζει προμοκράτες. 

 Όποιος επισκέπτεται την Τουρκία νιώθει με γλυκόπικρα συναισθήματα το αποτύπωμα που αιώνες συνύπαρξης χάραξαν στο DNA Ελλήνων και Τούρκων. Όσα μας ενώνουν είναι περισσότερα από όσα μας χωρίζουν. Η κεντρική εξουσία πρέπει να παραδειγματιστεί από τις φιλειρηνικές δράσεις δημάρχων, όπως στη Σμύρνη ή την Πόλη.  

Βρισκόμαστε τράνζιτ για την επιστροφή στο αεροδρόμιο της Πόλης, όταν μάθαμε για το πολύνεκρο τρομοκρατικό χτύπημα. Ευχόμαστε να μην αποτελέσει αφορμή για τη δημιουργία νέων σκληρότερων -για την ελευθερία των πολιτών- νόμων και κατά τις επερχόμενες εκλογές, να μη συσπειρώσει τους Τούρκους ψηφοφόρους στους δήθεν ασφαλείς δρόμους, που οδηγεί ο Ερντογάν την Τουρκία.

Οι ενεργοί πολίτες και στις δυο χώρες είμαστε αποφασισμένοι σε πείσμα των καιρών να συνεχίσουμε το δρόμο της συνεργασίας και της αλληλεγγύης σε όλα τα μέτωπα. 

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου