Έκθεση Ιστορικής μνήμης και επίσκεψη στο Στρατόπεδο της Σύρου
Είχα τη χαρά να παρευρεθώ στην ξενάγηση που πραγματοποιήθηκε από τον δημοσιογράφο, και αφοσιωμένο μελετητή της ιστορίας της Σύρου Παναγιώτη Κουλουμπή στο Στρατόπεδο «Λοχαγού Ζαφείρη Απόστολου», στην « Έκθεση Ιστορικής Μνήμης 1923-1934» η οποία δημιουργήθηκε το 2014 χάρη στην έμπνευση και με την επιμέλεια του φίλου Σαντορινιού αρχαιολόγου Λευτέρη Ζώρζου, ο οποίος εκείνη την εποχή υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία και κάτω από τις ξύλινες σανίδες των παλιών κτιρίων αποκάλυψε το συγκινητικό αποτύπωμα της προσφυγιάς των ορφανών αρμενόπουλων και ελληνόπουλων, που επιβίωσαν από την Μικρασιατική Καταστροφή.
Ανάμεσα στα προσωπικά αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα στα πατώματα υπάρχουν διάφορα σημειώματα, στοιχεία καταγραφής, παιχνίδια, πολλά αυτοσχέδια χειροτεχνήματα, κατασκευασμένα από πηλό, ξύλο ή κόκκαλα, κουμπιά, πούλια από πιάτα και πολλά τμήματα από ρούχα.
Όπως αναφέρεται σε επιστολή του πρώτου διευθυντή του ορφανοτροφείου George White, «17.000 παιδιά περίπου μισά Ελληνόπουλα και μισά Αρμένιοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα το Νοέμβριο – Δεκέμβριο του 1922.Το ζήτημα της στέγασης ήταν δύσκολο, γιατί κάθε γωνία της Ελλάδας ήταν γεμάτη με εκατοντάδες-χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν συρρεύσει από τα Μικρασιατικά παράλια. Τα τελικά κτίρια στέγασαν 1.500 κορίτσια και 1.000 αγόρια, πολλά από τα οποία βοήθησαν στην οικοδόμηση των κτιρίων».
Η εξαιρετική αυτή έκθεση παρουσιάζει χρονολογικά και θεματικά την εξέλιξη του χώρου από την εποχή που ήταν το μεγαλύτερο ορφανοτροφείο της Μεσογείου, σε Αναμορφωτήριο μέχρι και τη χρησιμοποίηση του ως στρατοπέδου από το 1934 έως σήμερα.
Η προσωπική μου μνήμη με το στρατόπεδο έχει σχέση με το στέμμα από ασβεστωμένες πέτρες, στην πρόσοψη του υπερκείμενου λόφου «Αβγό» και που κατά τις εθνικές επετείους άναβε με τενεκεδάκια πετρελαίου, τις λαμπαδηφορίες των φαντάρων κατά τη νύχτα και το συνωστισμό από κουρεμένους γουλί ενστόλους στο εθιμικό για όλους τους Συριανούς πάνω κάτω της βόλτας στην Πλατεία κάθε Κυριακή, που είχαν «τα στρατά» έξοδο.
 |
| ο κος διοικητής του στρατοπέδου μας εξηγεί |
Ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρον για την εξέλιξη της νοοτροπίας στις ένοπλες δυνάμεις ότι ο ίδιος ο διοικητής του Στρατοπέδου κος Γεώργιος Μπούρας μας υποδέχθηκε σήμερα και αφού καταγραφήκαμε και μπήκαμε με όλες τις λόγων Κορωνοιού προφυλάξεις, αναφέρθηκε στην ιστορία του χώρου και τις ιστορικές προσωπικότητες που υπηρέτησαν σε αυτό πχ ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης (υπηρέτησε σαν αξιωματικός) και ο Γρηγόρης Λαμπράκης (κατατάχθηκε και παρουσιάστηκε στη Σχολή εφέδρων Αξιωματικών στη Σύρο).
Αυτή η λεπτομέρεια με συγκίνησε ιδιαίτερα, καθώς στο βιβλίο μου «Γρηγόρης Λαμπράκης ο πρωτοπόρος ειρηνιστής γιατρός» το 1988 αναφέρω
«Το 1940 παρουσιάζεται και υπηρετεί στη Σχολή Εφέδρων αξιωματικών Σύρου απ' όπου σώζεται ένα αναμνηστικό λεύκωμα όπου γράφει:
Τα κτίρια που στεγάζουν το στρατόπεδο δημιουργήθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή από την οργάνωση “Περίθαλψη Εγγύς Ανατολής” (Near East Relief) για να φιλοξενήσουν χιλιάδες ορφανά που έφτασαν στην Ελλάδα. Κατασκευάστηκαν με χρήματα που κατέβαλε η Αμερικανική κυβέρνηση στην Ελληνική, αλλά όπως είπε ο κος Κουλουμπής, οι ιδιώτες των οποίων οι εκτάσεις απαλλοτριώθηκαν δεν αποζημιώθηκαν ποτέ, όπως τεκμαίρεται από τους δικαστικούς αγώνες που ακολούθησαν. Τα κατεστραμμένα πια κτίρια του Ορφανοτροφείου θα αποδοθούν από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης στο δήμο Σύρου. Αν και είναι σε πολύ κακή κατάσταση ας ελπίσουμε ότι θα βρεθούν οι πόροι και τα σωστά άτομα να τα αξιοποιήσουν χωρίς να παραμελήσουν την μελέτη και ανάδειξη της ιστορικής πορείας τους. Τα κτίρια αποτελούν ένα μοναδικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και ένα από τα διαχρονικά σύμβολα πολυπολιτισμικότητας.
 |
| ιστορική αναμνηστική φωτογραφία αφού είμαστε η πρώτη επίσκεψη κοινού στο χώρο |
 |
| ο κος Κουλουμπής ξεναγεί και αναλύει |
Όπως τόνισε ο κος Κουλουμπής, τα παιδιά του Οικοτροφείου συχνά σε πολύ δύσκολες συνθήκες μάθαιναν τέχνες και γράμματα, δούλευαν σαν «παραγιοί» και αργότερα πλούτισαν το νησί ασκώντας τα επαγγέλματα, ενώ η Αμερικανική οργάνωση έφερε πολλούς νεωτερισμούς (ηλεκτρισμό, σπόρους νέων καλλιεργειών) που ωφέλησαν τον τόπο. Δυστυχώς η θνησιμότητα των παιδιών ήταν μεγάλη και συχνά γινόντουσαν αντικείμενα εκμετάλλευσης ενώ υπήρχαν ξεχωριστά κτίρια Αρρένων και Θηλέων..
 |
| αναλυτική ερμηνεία των φωτογραφιών από τον κο διοικητή |
 |
| ανάμεσα στους τροφίμους του ορφανοτροφείου δεξια εικονιζόμενος ο Ευστράτιος Πετρίδης μετέπειτα αξιόλογος δάσκαλος που υπηρέτησε μέχρι τέλους στη Σύρο |
 |
| η νοσηρότητα και θνητότητα των ορφανών ήταν μεγάλη |
Στην Έκθεση εκτός από τα ευρήματα του Ορφανοτροφείου παρουσιάζονται και ευρήματα και από δύσκολες και αμφισβητούμενες εποχές, όπως ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι στρατιωτικές σχολές που πέρασαν από τα κτήρια από το 1934 και έπειτα, άφησαν πληθώρα από έγγραφα, βιβλία, γράμματα και πολλά αντικείμενα που συνδέονται με την καθημερινότητα των στρατιωτών.
 |
| κειμήλια στρατιωτών |
 |
| τετράδια στρατιωτών |
Σήμερα που νέοι πόλεμοι και ακραία φτώχεια δημιουργούν νέες προσφυγικές ροές στη χώρα μας είναι καλό να αναδεικνύουμε αυτές τις μνήμες. Η Προσφυγομάνα Σύρος, που είχε δημιουργήσει την μεγαλοπρεπή Ερμούπολη από τους ξεριζωμένους της Επανάστασης του 1821, δέχθηκε και συγχωνεύθηκε με τα ορφανά της Μικρασιατικής καταστροφής, πλουτίζοντας όχι μόνο με υλικά οφέλη, αλλά και με την πολυπολιτισμικότητα και ανοχή σε κάθε διαφορά, που διακρίνουν την πρωτεύουσα των Κυκλάδων μέχρι και σήμερα.
 |
| η Ερμούπολη και η Άνω Σύρος από την είσοδο του στρατοπέδου |
Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου
Aggeliki Maniadaki Σε ευχαριστούμε πολύ,Μαρία μου,για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας δίνεις και που μοιράζεσαι μαζί μας τις ταξιδιωτικές σου εμπειρίες!!! Να περνάς όμορφα!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ΑπάντησηΔιαγραφήRania Pantazidou Μόνο συγκίνηση με τα όσα μας είχε γνωρίσει ο κύριος Ζώρζος , όταν μόλις πριν λίγα χρόνια μας μιλούσε για τα ξύλινα πατώματα και μας ξεναγούσε στο μικρό μουσείο !!!Συγχαρητήρια....
ΑπάντησηΔιαγραφήΣχετικά με το δάσκαλο Πετρίδη και τότε τρόφιμο του Ορφανοτροφειου η ανάρτηση της φίλης μου Αγνής Ζησιδου επαληθευει την αλήθεια για το πόσο πλούτισε το νησί από αυτά τα παιδιά
ΑπάντησηΔιαγραφή“ΤΟ ΞΗΔΥ ΤΟΥ ΞΕΝΟΦΩΝ”
Ο “Ξενοφών” στενόχωρος τύπος που δεν του άρεσε να κλίνεται ούτε και να κάθεται σε καμία από τις πέντε πτώσεις, ήταν ένα ψιλικατζίδικο στην αριστοκρατική γειτονιά “Γουρουνοβαγγέλα” στη δεκαετία του 50-60 στην Ερμούπολη της Σύρου, στο οποίο μπαινόβγαιναν καθημερινά τα πιτσιρίκια και με τα πιο ελαφριά και τρύπια, ενίοτε, κέρματα αγόραζαν μολύβια, ζαχαρωτά, στραγάλια και τσιχλόφουσκες σε μπαστούνι, που τους τις έκοβε με το μαχαίρι, πόντο-πόντο.
Ο δάσκαλος Στρατής Πετρίδης, πεντάχρονο αγόρι ορφανό μαζί με άλλα παιδιά με την ίδια γονεϊκή στέρηση, είχε έρθει στη Σύρο από τη Μ.Ασία, όπου “φιλοξενήθηκε” σε ίδρυμα “αμερικάνικης περίθαλψης” η οποία φρόντισε πολύ αργότερα να τον στείλει σε διδασκαλείο της Φλώρινας, για έξη χρόνια, με κατάληξη να ξαναγυρίσει στη Σύρο μεγάλος πια, δάσκαλος σπουδασμένος.
Ο Πέτρος, πάνω από πενήντα, έκανε βόλτες στο μουράγιο, τον γνώρισα τον θυμήθηκα και του μίλησα.
Γυρίσαμε στα παλιά, “Για θυμήσου και τον Ξενοφών” μου είπε και στην κουβέντα μου ανέφερε, συγκινημένος, ένα γεγονός που όπως φάνηκε ήταν και το πιο ισχυρό από τις, του δημοτικού σχολείου, αναμνήσεις του. “Πέρασε από το θρανίο μου ο δάσκαλος ο Πετρίδης, άγιο νάχει η ψυχή του αυτού του αθρώπου, και μου λέει, τί γράμματα είναι αυτά, ούτε που φαίνονται, με τί μελάνι τάγραψες, μωρέ;» Εγώ ντράπηκα, κατέβασα το κεφάλι, έπαιζα στα δάχτυλα το μολύβι κι αφού με ξαναρώτησε, τότε του τόπα. Κύριε, δεν είχε λεφτά η μαμά μου και μου είπε να βουτάω την πένα μου στο ξήδυ. Και ξέρεις τί έκανε ο άθρωπος, αντί να με μαλώσει; Μου είπε το απόγεμα να πας στον Ξενοφών να σου το γεμίσει και να του πεις θα περάσει ο κύριος να το κανονίσει, ακούς, ακούς ο καλός ο άθρωπος;”
Ο Πέτρος τελειώνοντας το δημοτικό, το αποχαιρέτισε, πήγε σε μηχανουργείο που πολύ του άρεσε και έγινε μάστορας ονομαστός, οικογενειάρχης άριστος, εθελοντής σε κοινωνικές ομάδες, πρώτος να τρέχει για βοήθεια, αιμοδότης παρασημοφορημένος, “ξήδυ!” απαντάει, ανάρμοστα, όταν του καταλογίζουν τις γραμματικές ελλείψεις του, και με αφορμή ή και χωρίς αυτήν, όλο και “Για θυμήσου και τον Ξενοφών” λέει με μάτια κόκκινα και υγρά.
..............................................................................
Σαν μύθος του Αισώπου, μοιάζει τώρα που το ξανακοιτώ, μα είναι γιατί το, διαχρονικά υποτιμημένο κοινωνικά, επαγγελματικά, μισθολογικά, λειτούργημα του δάσκαλου είναι που πάντα θέλω να υμνώ. Του δάσκαλου του δημοτικού, που απ αυτόν εκπορεύεται ο δάσκαλος του γυμνασίου, ο πανεπιστημιακός, ο συμβολαιογράφος, η νοσοκόμα, ο μάστορας, η μαία, ο ποιητής, ο εισπράκτορας, ο φωτογράφος, ο καπετάνιος, εγώ.
Στη μνήμη του Στρατή Πετρίδη, λοιπόν, που δεν υπήρξε δάσκαλος μου, μα που τον θυμούνται όλοι οι μαθητές του, μιλώντας με σεβασμό και αγάπη, και που εν αγνοία του μου κληροδότησε κι εμένα… την κόρη του τη φιλόλογο.
Μέλπω μου, ξέρεις πόσο…με καμαρώνω που είμαι φίλη σου, και πόσο πολύ σε ευχαριστώ γι αυτό! Α! ...Και που ξέρεις να φυλάς καλά τα μυστικά μου, μωρέ!
Αγνή Ζησίδου
Σύρος, 31.08.2018