Μάθημα καλλιγραφίας

Μάθημα καλλιγραφίας

Σήματα λυγρά (= ύπουλα) ονόμαζε ο Όμηρος τα γράμματα σε μιαν εποχή που η ποίηση φτερούγιζε από στόμα σε στόμα και η γραφή ήταν μαγεία. 

Χιλιάδες χρόνια μετά στο μάθημα Καλλιγραφίας, αντιγράφαμε κάποιο κείμενο με πένα, που βουτούσαμε εκνευριστικά συχνά στο μελάνι την εποχή, που ήδη είχε ανατείλει η αυτοκρατορία των στυλό. Δεν καταλαβαίναμε την αξία του κειμένου, δεν το διαβάζαμε καν. Θα μπορούσε να είναι από τη Βίβλο ή τους κλασσικούς, λίβελος, ραβασάκι ή συνταγή μαγειρικής. Δεν αναζητούσαμε την κρυφή σοφία κάθε λέξης ή έστω την προϊστορία κάθε γράμματος. Αγνοούσαμε ότι κάθε γράμμα του ελληνικού τουλάχιστον αλφαβήτου, μιας και προέρχεται απ’ το φοινικικό σέρνει ξωπίσω του το συμβολισμό κάποιου αντικειμένου. Πασχίζαμε να σερβίρουμε ευπρεπώς τα γράμματα, όπως τα δώρα που πασχίζουν να εντυπωσιάσουν με το περιτύλιγμα ή οι μπουφέδες των δεξιώσεων, που από έργα τέχνης στο τραπέζι καταλήγουν αηδιαστικό συμπύλημα στα περιφερόμενα χέρια καλοντυμένων αχόρταγων. Το εκπαιδευτικό σύστημα επηρεασμένο από σινοιαπωνικές πρακτικές πάσχιζε ν’ αναδείξει την γραφή σε καλή τέχνη. Ακόμη και στην Έκτη του δημοτικού γράφαμε διαγώνισμα καλλιγραφίας. Επί μιαν ώρα παιδευόμαστε να γράψουμε μισή σελίδα με αρμονική ισοτιμία των γραμμάτων μέχρι που ένας λεκές από μελάνι κατέστρεφε το προιόν του μόχθου μας. Τότε ειρωνευόμαστε το σύστημα που δεν τολμούσαμε να αμφισβητήσουμε. Θα μπορούσαμε ίσως ν’ αξιοποιήσουμε τον χρόνο μας σε πιο σύγχρονες γνώσεις, υπολογίζαμε. 

Σήμερα, την εποχή των ηλεκτρονικών μηνυμάτων κρίνω ότι η καλλιγραφία ήταν σημαντικό μάθημα ζωής. Σε μια κοινωνία που από τότε απαιτούσε την ταχεία και με λιγότερο κόπο επιτυχία εκπαιδευόμαστε στην αναγκαιότητα της αποτυχίας και την υποταγή στο μέτρο κάποιων -έστω άσκοπων- κανόνων, που όμως ίσχυαν για όλους. Μαθαίναμε την αξία του κάθε γράμματος ξεχωριστά κατατάσσοντάς τα ισότιμα εκτός των κεφαλαίων. Τα κεφαλαία κάθε παραγράφου είχαν περισσότερα δικαιώματα και μπορούσαν να πλουμιστούν με περίτεχνες περικοκλάδες, τα πνεύματα και οι τόνοι έγερναν υσουψώς σα στάχια, που τα διαπερνά ο άνεμος, ενώ η περισπωμένη ποτέ δεν ήταν ευθεία, αλλά ριγούσε έτοιμη ν’ απογειωθεί, η μόνη ίσως Κασσάνδρα που προέβλεπε το σύντομο τέλος της βασιλείας τους. Χρησιμοποιούσαμε πένες ειδικές σε σχήμα χεριού, που άφηναν περισσότερο μελάνι στην κάθοδο και λιγότερο στην άνοδο της κίνησης γραφής, έτσι που οι γραφολόγοι μάταια θ’ αναζητούσαν την πατρότητα κάθε κειμένου.

Σήμερα όλα τα παιδιά είναι ανορθόγραφοι κακογράφοι. Επικοινωνούν με γρίγλις ηλεκτρονικά πατώντας με ταχύτητα αστραπής τα πλήκτρα και περιφρονούν την υγρή ηδονή της παραδοσιακής γραφής. Τα κείμενά τους μιας χρήσης καταδικασμένα σε ταχεία διάλυση μετά από εξ ίσου ταχεία διασπορά σε πολλούς αποδέκτες, που όμως συνήθως δεν εντρυφούν στο κείμενο, αλλ’ αρκούνται στο επιφανειακό σταχυολόγημα απόψεων και φευγαλέων εντυπώσεων. 

Ζούμε σ’ ένα κόσμο αστραπών, που ότι λάμπει σίγουρα δεν είναι πολύτιμο. Ο χρόνος έπαψε να κυλά με την περιστροφή των ρολογιών ή τους ρυθμούς των πλανητών. Καταποντίζεται σε αεροπορικές μετακινήσεις, λιμνάζει σε τηλεοπτικά παράθυρα κι εκρήγνυται σε θραύσματα άοσμων επιθυμιών και τεχνολογικών θαυμάτων. Η αποτυχία ασυγχώρητη σ’ ένα κόσμο που θεοποίησε τον καθρέφτη. Τον παραλογισμό αυτής της θεώρησης κανείς δε φαίνεται ν’ αντιλαμβάνεται στον τυφώνα του ατομικισμού που σαρώνει την ηθική και κάθε συλλογική προσπάθεια. 

Ο κόσμος μας αποδομείται και μεις εκτός εποχής. Πίσω από το αλφάβητο ο γενετικός χάρτης της ανθρώπινης λογικής που πια δε μας προσφέρει σιγουριά. Από τη βεβαιότητα της ευκλείδειας λογικής στις θεωρίες του χάους και του τυχαίου, όπου η ευθεία δεν υπάρχει ούτε σαν φιλοσοφική χροιά και όπου το μηδέν ταυτίζεται με το άπειρο, στην ιατρική που μεταμορφώνεται σε ρομποτική και την αστροφυσική που θυμίζει όλο και πιότερο θεολογία. 

Χρειαζόμαστε χρόνο περισυλλογής. Να κλείσουμε τις τηλεοράσεις και να επιστρέψουμε στα βιβλία όχι για ν’ αναζητήσουμε το νέο μπεστ σέλλερ, αλλά την αποδόμηση των λέξεων. Ίσως αυτό που χρειαζόμαστε να μην είναι παρά η αποδοση τιμής στο κύτταρο κάθε λέξης. Ίσως ελπίδα μας μοναδική πια νάναι ένα μάθημα καλλιγραφίας.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου