Ευης Γκοτζαρίδη «Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη»

 

60 χρόνια μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη επιτέλους εκδόθηκε ένα ογκώδες ιστορικό βιβλίο, που συνολικά αποδίδει της προσωπικότητά του εξετάζοντας όχι μόνο τις συνθήκες του θανάτου του, αλλά και τη λεπτομερή εξέλιξη της ζωής του, σκιαγραφώντας με επιστημονική και λογοτεχνική δεινότητα τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής. 

Ο υπότιτλος «Ένας ειρηνιστής στη δίνη του εμφυλίου διχασμού» προαναγγέλλει αυτό που σήμερα κατοχυρώθηκε. Ότι δηλαδή ο Λαμπράκης δεν ανήκει σε κόμματα, αλλά στο παγκόσμιο κίνημα των αγωνιστών της ειρήνης. 

Είχα την τιμή να είμαι ανάμεσα στους πρώτους που ασχολήθηκαν με το Λαμπράκη όταν το 1988 (25 χρόνια από το θάνατό του) η Πανελλήνια Ιατρική Εταιρεία κατά των πυρηνικών και Βιοχημικών όπλων (ελληνικός κλάδος της IPPNW) μου ανέθεσε να συγγράψω το βιβλίο «Γρηγόρης Λαμπράκης ο πρωτοπόρος ειρηνιστής γιατρός», https://mariasot.blogspot.com/2012/04/blog-post_03.html

 με στόχο την διάσωση του επιστημονικού του έργου (που κατά τα προηγούμενα χρόνια καταστρεφόταν, επειδή κάθε τι σχετικό με Λαμπράκη αποτελούσε κίνδυνο διωγμών και φυλάκισης για τον κάτοχό του) και την ανάδειξη του αγωνιστικού ειρηνιστικού προτύπου του. 

Το 2003 μαζί με τον Πάνο Τριγάζη γράψαμε το βιβλίο «Παρασύνθημα Λαμπράκης» με βασικό σκοπό την ανάδειξη της δημιουργικής έκρηξης, που προκάλεσε η δολοφονία του στο αντιπολεμικό κίνημα.

Έκτοτε πολλά βιβλία γράφτηκαν και πολλές τιμητικές εκδηλώσεις κάθε είδους. Είναι παράδοξο αλλά η Βουλή μόλις το 2013 επί κυβερνήσεως ΝΔ τον τίμησε σαν βουλευτή.

 Οι περισσότερες ημερίδες ή βιβλία μελετούσαν κυρίως τις συνθήκες της δολοφονίας του, ενώ η «Χρυσή Αυγή» στο διαδίκτυο κυρίως διέσπειρε συκοφαντίες, που κυκλοφορούσαν χωρίς αντίλογο σε όσους σήμερα αρκούνται στη γνώση μέσω GOOGLE. 

Έτσι για παράδειγμα όταν το 2021 επισκέφθηκα στη Σύρο την «Έκθεση Ιστορικής Μνήμης 1923-1934» στο Στρατόπεδο της Ερμούπολης ο διοικητής, ο οποίος μας ξεναγούσε αναφέρθηκε στο γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε περάσει από εκεί. https://mariasot.blogspot.com/2021/09/1923-1934-2014.html Όταν του επεσήμανα ότι και ο Γρηγόρης Λαμπράκης είχε περάσει από εκεί (όπως είχα καταγράψει στο βιβλίο μου με στοιχεία από το προσωπικό του ημερολόγιο) μου απάντησε ότι κάτι τέτοιο δεν τεκμηριώνεται από τα Αρχεία του Στρατοπέδου. Κατά την 59η επέτειο του θανάτου του σε εκδήλωση που έγινε στο νεκροταφείο Αθηνών https://ippnwgr.blogspot.com/2022/05/blog-post_27.html

 ο πρόεδρος της Ένωσης Αντιστασιακών ΠΟΑΕΑ κ Χρήστος Οικονόμου αναφέρθηκε στην εξιστόρηση κάποιου καπετάνιου του ΕΛΑΣ, ο οποίος συνυπηρετούσε στο Στρατόπεδο Σύρου με το Λαμπράκη και ανέφερε ότι πήγαν στη Σύρο την ημέρα του τορπιλισμού της Έλλης και ότι από την «τάξη» τους  οι περισσότεροι μπήκαν μετά στην Αντίσταση. Όταν του ζήτησα περισσότερα στοιχεία μου είπε ότι εκείνος το είχε ακούσε και ότι οι πρωταγωνιστές εκείνης της εποχής δυστυχώς είναι πλέον νεκροί.

Όλα αυτά με ανάγκασαν να αναζητήσω περισσότερη τεκμηρίωση και απευθύνθηκα στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης αρχικά στα Ιστορικά Αρχεία, που με παρέπεμψε στο Παντάγωνο κι εκείνο στη Στρατολογική Υπηρεσία Πελοποννήσου, η οποία και εξέδωσε το Πιστοποιητικό Στρατολογικής Κατάστασης του Γρηγόρη Λαμπράκη στο οποίο φαίνεται ότι 28 Ιουλίου 1939 «παρουσιασθείς ΠΣ 11ου Συντάγματος επελέγη ως υποψήφιος έφεδρος Αξιωματικός Σύρου και στις 18 Οκτωβρίου 1940 Κατετάγη Σχολή Αξιωματικών Υγειονομικού Σύρου ως υποψήφιος Έφεδρος Υγειονομικού. Το Πιστοποιητικό  είναι ελλιπές, (δεν υπάρχουν Αρχεία λόγω του πολέμου και της Κατοχής??) επειδή το μόνο που αναφέρει μετά είναι 1 Μαίου 1941 (δηλαδή Κατοχική κυβέρνηση) θεωρήθηκε απολυθείς.

Στο βιβλίο της Εύης Γκοτζαρίδη υπάρχει πλήρης τεκμηρίωση του κενού  όχι μόνο μέσα από το προσωπικό του ημερολόγιο και επιστολές φίλων συναγωνιστών, αλλά και μέσα από τα χείλη του μετέπειτα πολιτικού του αντιπάλου Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο οποίος σε συνεντεύξεις του ανέφερε ότι όταν παρουσιάσθηκε στη Σύρο αρχηγός του Τρίτου λόχου ήταν ο Λαμπράκης, θέση την οποία κατέλαβε ο Μητσοτάκης όταν στα μέσα Ιανουαρίου 1941 το Υπουργείο Στρατιωτικών διέταξε την εσπευσμένη αναχώρηση για το Μέτωπο των υποψηφίων εφέδρων αξιωματικών που ήταν γιατροί. Διασώζεται το Αναμνηστικό Λεύκωμα. Η μαρτυρία που άκουσα από τον κο Οικονόμου για την παρουσία του Λαμπράκη στη Σύρο κατά τον τορμπιλισμό της Ελλης, ακριβώς απέναντι στην Τήνο,  διασταυρώνεται με την μαρτυρία του Γιώργου Μαρτέν, συμφοιτητή και στενού φίλου του Λαμπράκη, ο οποίος αναφέρει ότι όταν συνυπηρετούσαν στη Σύρο άκουσαν την έκρηξη της τορπίλας που χτύπησε την «Ελλη». Στο βιβλίο αναλυτικά περιγράφεται ότι αρχικά ο Γρηγόρης και Γιώργος μετατέθηκαν σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας για εκπαίδευση και τέλη Μαρτίου 1941 ως ανθυπίατροι πήραν φύλλα πορείας για το μέτωπο σε ορεινό χωριό της Κοζάνης, αλλά λόγω της προέλασης των Γερμανών σταμάτησαν στα Σέρβια στις 13 Απριλίου 1941. Ο Γιώργος Μαρτέν κάνει αναλυτική περιγραφή των βομβαρδισμών εκεί και αναφέρει ότι ο Λαμπράκης του έσωσε τη ζωή όταν μια περίπολος από τη Νέα Ζηλανδία τους θεώρησε Γερμανούς και άρχισε να τους πυροβολεί. 

Σε ανάρτηση του «ΠΑΛΙΑ ΣΥΡΟΣ» (Δημήτρης Παπαγκούνας) βρήκα τη φωτογραφία όπου «Στα σκαλάκια του Θεάτρου Απόλλων φωτογραφία από τη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Σύρου το έτος 1940. Συμπεριλαμβάνονται 2 επιφανείς Έλληνες ο Γρηγόρης Λαμπράκης και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης!!»

 Στα σχόλια η Αντωνία Καμακάρη (κόρη ;) επισυνάπτει και την φωτογραφία πιθανόν από την ίδια ημέρα του εικονιζόμενου (5ος απο δεξιά στην πρώτη φωτογραφία) Γεωργίου Α. Καμακάρη φιλολόγου εκ Μήλου

Η ανετοιμότητα του ελληνικού στρατού να αντιμετωπίσει την γερμανική αεροπορία και τα πάθη των αμάχων ήταν κατά την Εύη Γκοτζαρίδη από τις πρώτες σπίθες για την πολιτική αφύπνηση του Γρηγόρη Λαμπράκη. 

Εκτός από αυτή τη προσωπική μου ευγνωμοσύνη για τη διαλεύκανση του ερωτηματικού, πιστεύω ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είναι πολύτιμο γιατί αναλύει τη ζωή του Γρηγόρη Λαμπράκη η οποία άσχετα με τον θάνατό του είναι πυξίδα για κάθε φιλειρηνικό άνθρωπο. 

Δυστυχώς και στην εισαγωγή της Εύης αναφέρεται ότι «όταν ξεκίνησα την έρευνα γιαυτό το βιβλίο ανακάλυψα με κάποιαν απογοήτευση πόσο λίγοι Έλληνες -ειδικά οι  νεότερες γενιές που γεννήθηκαν μετά το 1980- γνώριζαν για το Γρηγόρη Λαμπράκη.» Τριανταπέντε χρόνια πριν στην εισαγωγή του δικού μου βιβλίου έγραφα «Ο μέσος Έλληνας σήμερα για το Λαμπράκη ξέρει όσα και για τον Καραισκάκη, δηλαδή τίποτε.»

Το παράδοξο είναι ότι έμαθα για την δουλειά της Εύης μέσω Αμερικής. Όταν κυκλοφόρησε το δικό μου βιβλίο πριν από 35 χρόνια όλοι οι συναγωνιστές μας στην IPPNW έμειναν έκπληκτοι, επειδή έδωσα υπόσταση στον ήρωα του φιλμ του Γαβρά Ζ, το οποίο όλοι είχαν δει. 

Αυτό ατόνησε κατά τα επόμενα χρόνια παρ’ ότι το Ίδρυμα Russel το 2013 είχε εκδώσει το βιβλίο στο Πάνου Τριγάζη στα αγγλικά 

https://spokesmanbooks.blogspot.com/2013/05/dr-grigoris-lambrakis.html

και γιαυτό φιλειρηνιστές κυρίως στις ΗΠΑ με πρωταγωνιστή το Mark Nuhich γλύπτη, και πρόεδρο του αμερικανικού εταίρου της ICAN Sierra Club Nuclear Free Team (που αποτελεί την πρώτη οικολογική ΜΚΟ στον κόσμο) ξεκίνησαν διεθνή εκστρατεία ανάδειξης του Λαμπράκη στο Αντιπυρηνικό κίνημα με πολλά δημοσιεύματα στον ηλεκτρονικό και όχι μόνο τύπο της IPPNW, ICAN, Beyond Nuclear κλπ από το 2019 και σε κάθε επέτειο του θανάτου του.

https://www.counterpunch.org/2022/05/27/gregoris-lambrakis-and-the-international-peace-movement-to-rid-europe-of-nuclear-weapons/

 Ο Μαρκ μου μίλησε πρώτος για την επιστημονική μελέτη της Εύης, που κυκλοφορούσε στα Αγγλικά και με κατάπληξη γνώρισα μια νέα Ελληνίδα που διαπρέπει στο εξωτερικό, τιμά τη χώρα μας και δίνει συνέχεια στη και δική μας «επιβλητική εσωτερική εντολή. Επρεπε να μάθω και να καταλάβω» όπως γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου της.

Η Εύη είναι ιδιάζουσα περίπτωση συγγραφέα. Όπως ο Βασιλης Αλεξάκης χειρίζεται άνετα τουλάχιστον 3 γλώσσες, γαλλικά, αφού μεγάλωσε στο Παρίσι και στο ελληνικό σχολείο πήγαινε μόνο κάθε Σάββατο, Αγγλικά, αφού είναι καθηγήτρια Βρετανικής Ιστορίας και Πολιτικής στο πανεπιστήμιο Universite Politechnique Haut de France και ελληνικά όπως αποδεικύει η καλλιέπεια και λογοτεχνική δεινότητα που αποδεικνύει το συγκεκριμένο βιβλίο. Αν και χρειάστηκαν 9 χρόνια εντατικής μελέτης, το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο στους ειδικούς, αλλά παρ’ ότι είναι ογκώδες διαβάζεται με μεγάλο ενδιαφέρον από οποιοδήποτε στοιχειώδους παιδείας αναγνώστη και μπορεί να γίνει πυξίδα μελλοντικών αναζητήσεων για την εποχή που καταγράφει με τόση λεπτομέρεια. Η ελληνική έκδοση που εκδόθηκε χάρη στη χρηματική ενίσχυση του Ιδρύματος Ρόζα Λουξεμπουρκ, είναι μετάφραση και αναθεωρημένη έκδοση της ίδιας στο προγενέστερο αγγλικό ερευνητικό βιβλίο της. 

Στο βιβλίο υπάρχει αναλυτική ερμηνεία της εποχής που ο Λαμπράκης ήταν μόνο φοιτητής και αθλητής, εξηγεί τον ενθουσιασμό του για τη συμμετοχή στην Ολυμπιάδα του Βερολίνου, καθώς και τη σχέση του με τα δύο ιερά τέρατα της Γυναικολογίας το Νικόλαο Λούρο και τον εξαιρετικό γιατρό αλλά πρωθυπουργό της Κατοχής Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο. Υπάρχει επίσης εκτενής περιγραφή των δυσκολιών της επαγγελματικής και ερευνητικής του ιατρικής δραστηριότητας και εξήγηση του πως ο πολύγλωσσος Λαμπράκης αξιοποίησε αρχικά τις γερμανικές του πηγές για τις επιστημονικές του μελέτες και μετά την απελευθέρωση τις αγγλικές πηγές για την έκδοση των δύο τόμων της Ενδοκρινολογίας του. Για την άσκηση της ιατρικής φιλανθρωπικής και αγωνιστικής του πράξης, (η οποία αποδεικνύεται από πολλές πηγές) πρότυπά του δεν ήταν οι μεγαλογιατροί καθηγητές, αλλά οι αφιλοκερδείς αγωνιστές όπως ο ετεροθαλής του αδελφός Θεόδωρος και ο Πέτρος Κόκκαλης. 

Υπάρχει επίσης ολόκληρο κεφάλαιο για την αντιπυρηνική του δράση με τίτλο «Στη σκιά της ατομικής βόμβας», αν και σε επόμενη έκδοση περιμένω εκτενέστερη καταγραφή του πρωτοπορειακού ρόλου του Νίκου Νικηφορίδη, που εκτελέστηκε το 1951, επειδή διακινούσε την «Έκκληση της Στοκχόλμης».

Καθοριστικό ρόλο για την κάθοδο στην πολιτική αρένα απετέλεσε ο πρόωρος θάνατος του αδελφού του Θεόδωρο και η εμπειρία της λαικής καταπίεσης που απέντησε στην εκλογική διαδικασία από τον αγώνα του ξαδέλφου του Οδυσσέα Τσουκόπουλου.

Το βιβλίο ανετέμνει εξονυχιστικά όλη την εποχή και αναζητεί τα αίτια των γεγονότων. 

Ο Λαμπράκης, σύμφωνα με την Εύη, δεν ήταν ενταγμένος κουμουνιστής όχι μόνο λόγω του γεγονότος ότι εξελέγη σαν ανεξάρτητος βουλευτής της ΕΔΑ. Στο βιβλίο καταγράφεται αναλυτικά η άποψη πολλών αναλυτών και οι μαρτυρίες Κωνστανίνου Μητσοτάκη, Μίκη Θεοδωράκη και της συζύγου του Δήμητρας ότι λίγο πριν τη δολοφονία σκεπτόταν να μεταπηδήσει στην Ένωση Κέντρου. Επίσης αναφέρονται όλα τα αποσπάσματα των ομιλιών του που πάντα ήταν γενικόλογα ανθρωπιστικά και όχι πολιτικά και η αντίθεση ανάμεσα στο κείμενο της πραγματικής ομιλίας του εκείνη τη νύχτα και της πιο πολιτικοποιημένης μεταγραφής του για τις ανάγκες του μυθιστορήματος «Ζ». Δεν ήταν ούτε ιδεολόγος. Ήταν ακτιβιστής ειρηνιστής. 

Στο βιβλίο υπάρχουν και συγκινητικές ανθρώπινες στιγμές όπως καταγράφονται στα ημερολόγιά του για τη σχέση του με τη σύζυγό του και ειδικά με το γιο του Θεόδωρο, όπου η πατρική τρυφερότητα και τα όνειρα του μέλλοντος, που περιγράφονται στο ημερολόγιο έρχονται σε αντίθεση με όσα επακολούθησαν.

Η δολοφονία του έδρασε καταλυτικά για αλλαγές σε όλο το πολιτικό φάσμα. 

Αν και η δικτατορία ήταν εκείνη που διέλυσε τις διαχωριστικές γραμμές της νομιμοφροσύνης των δεξιών είναι σημαντικό το ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, που απεσύρθη από την πολιτική σκηνή αμέσως μετά τη δολοφονία Λαμπράκη ήταν εκείνος που μετά τη Μεταπολίτευση νομιμοποίησε το ΚΚΕ και με το δημοψήφισμα κατάργησε τη βασιλεία.

Το βιβλίο είμαι βέβαιη ότι θα αποτελέσει εφαλτήριο για νέες ζυμώσεις και προσεγγίσεις, όλων όσοι εξακολουθούν να προσβλέπουν με θαυμασμό στη μνήμη του Λαμπράκη. 

Για μένα είναι πολύ σημαντικό το ότι μια νέα Ελληνίδα που έμενε μόνιμα στο εξωτερικό, συγκλονισμένη από την κορυφαία για τη γενιά μου ιστορική στιγμή, το Πολυτεχνείο, έβαλε σκοπό στη ζωή της την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας των γεγονότων που οδήγησαν στη Χούντα και το ζωντάνεμα της ιστορικής πορείας του τελευταίου τουλάχιστον μισού αιώνα στην Ελλάδα.

Σε ευχαριστούμε, Εύη κι ευχόμαστε να μη σταματήσεις αυτή την αναζήτηση, γιατί τελικά, όλοι «πρέπει να καταλαβαίνουμε».

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου

πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW

Αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα