Αν ο Λόρκα ήταν γυναίκα!

Αν ο Λόρκα ήταν γυναίκα!

Φέτος διαβάζοντας κάποιο ποιητικά "φεμινιστικό" κείμενό μου δέχθηκα την οργισμένη επίκριση άνδρα λογοτέχνη που άρχιζε με τη θέση "Αν όλα αυτά είναι αλήθεια, τότε ντρέπομαι που είμαι άντρας" και πρόσφατα παρακολουθώντας την παράσταση της "Γέρμα" του Λόρκα από το θέατρο Τέχνης και παρ' ότι είμαι γυναίκα και μάνα τεσσάρων παιδιών (ίσως ακριβώς γιαυτό) αποκόμισα την ίδια αίσθηση της υπερβολής που είχε εισπράξει ο συνάδελφος ακούγοντας το δικό μου "μητριαρχικό"

κείμενο.

"Και όμως ο Λόρκα ήταν άντρας!" σκέφθηκα. Ίσως ακριβώς γιαυτό μπόρεσε έτσι να καθρεφτίσει το δράμα της στείρας γυναίκας. Γιατί παρά την βιολογική διαφορά και τις κοινωνικές απόψεις που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά των φύλων, η ανθρώπινη ψυχή παραμένει μία, κοινή σε άντρες ή γυναίκες, και ο δημιουργός μπορεί ν' αναπλάθει την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας βιώνοντας μέσα απ' τους ήρωές του την καθολικότητα του ανθρώπινου δράματος, πάντα με τη συναίσθηση της ταπεινοσύνης του.

Μπροστά στις άπειρες εκφράσεις του "αληθινού" η Τέχνη μόνο στιγμές καθρεφτίζει, φευγαλέες λάμψεις, φωτογραφίες, σκίτσα, πορτρέτα, καρικατούρες, εκφράσεις της απεραντοσύνης του κόσμου.

Οι κοινωνικές συνθήκες καθόρισαν την πενία που έχει να επιδείξει η Λογοτεχνία για γυναίκες συγγραφείς. Και συχνά γίνεται λόγος για γυναικείο και αντρικό λόγο στην Τέχνη. Και όμως. Κανένα "φεμινιστικό" κείμενο δεν καταγράφει τόσο καθαρά την εξέλιξη για την απελευθέρωση της γυναικείας ψυχής όσο το "Κουκλόσπιτο" του Ιψεν.

 Και το μεγαλείο του συγγραφέα βρίσκεται στο να καταγράψει τόσο αυθεντικά τις δονήσει; της ψυχής, που ο αναγνώστης να ξεπεράσει τα ατομικά του σύνορα και να υπάρξει σαν ήρωας ή ηρωίδα κάποιου λογοτεχνικού έργου. Διαβάζοντας το "Πόλεμος και Ειρήνη" ήμουν η Νατάσα, όπως και ο Αντρέι και ο Πιερ.

Διαβάζοντας τον "Ηλίθιο" ήμουν η Ναστάσια Φιλίποβνα και ταυτόχρονα ο πρίγκιπας Μίσκιν. Και καμιά γυναίκα συγγραφέας μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να καταθέσει στη λογοτεχνία το μεγαλείο μιας Αντιγόνης, όπως ο Σοφοκλής. Σε αντίθεση με τα πεπερασμένα κείμενα του Σέκσπηρ, τ\ αριστουργήματα του αρχαίου ελληνικού δράματος απεικονίζουν τη γυναίκα ισότιμη ή ψυχικά ανώτερη από τον άντρα. Η Λυσικράτη δε γίνεται στρίγκλα από καπρίτσιο, αλλά από αναγκαιότητα και δε θα υποκύψει ποτέ στη σκληρότητα του αρσενικού αφού σ' αυτή τη βία αντιστέκεται. Ο Αίμονας αυτοκτονεί από έρωτα μπροστά στο κρεμασμένο κορμί της Αντιγόνης που κόβει το νήμα της ζωής της υπερασπιζόμενη κάποιες αξίες πανανθρώπινες, δεν αυτοκτονούν από παρεξήγηση όπως ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα. Αντίθετα η Αλκμήνη δέχεται να πεθάνει στη θέση του άντρα της, όπως ο Ορφέας θα πάει στον Αδη για να διεκδικήσει την Ευρυδίκη του. Γιατί ο ανίκητος στη μάχη έρωτας ίδια δυναστεύει άντρες και γυναίκες, θνητούς και αθανάτους.

Στην Ελλάδα δίκιο έχουν πάντα οι γυναίκες, ακόμη κι όταν σφάλλουν. Απ' την Εκάβη μέχρι τη Μήδεια κι απ' την Ελένη μέχρι την Πηνελόπη οι γυναίκες πρωταγωνιστούν και δείχνουν το σωστό δρόμο στον

άντρα μέσα στις όποιες κοινωνικές συνθήκες. Κι αυτές οι ηρωίδες είναι αυθεντικές γυναίκες, άνθρωποι ολοκληρωμένοι κι όχι φευγαλέα φαντάσματα μιας μονόπλευρης άποψης.

Οι βιολόγοι μιλούν για τις διαφορές στην εγκεφαλική λειτουργία ανάμεσα στα δυο φύλα. Οι άνθρωποι των γραμμάτων ερίζουν για την εκ των ένδον απεικόνιση της γυναικείας και αντρικής ψυχής σα να μπορεί να υπάρξει συνολική θεώρηση στη πεπερασμένη ανθρώπινη φύση. Για μένα -μια γυναίκα συγγραφέα- η πρόκληση δε βρίσκεται στο να αποδοθεί πιστά η καταπίεση και το μεγαλείο που βιώνει κάθε γυναίκα, αλλά στο να μπορέσουν γυναίκες δημιουργοί να πλάσουν ήρωες που να σταθούν ισότιμα δίπλα σε μιαν Αντιγόνη.

Ο Λόρκα έπλασε τη Γέρμα ακριβώς επειδή ήταν άντρας. Ο άντρας είναι εξ ορισμού αποκομμένος από τη σιγουριά της συνέχειας της ζωής που η εγκυμοσύνη εξασφαλίζει στη γυναίκα. Η αντρική καταπίεση βασίζεται ακριβώς στην προσπάθεια να εξασφαλιστεί η πατρότητα κι έτσι η κοινωνική παράδοση. Μπορεί το στίγμα και τ' ανάθεμα για την ατεκνία να ρίχνεται στη γυναίκα, τουλάχιστον στις υπανάπτυκτες κοινωνίες, όμως η ίδια η γυναίκα το ξέρει ότι είναι δυνητικά γόνιμη, γιαυτό και εκδικητική. Μόνο της λάθος τ' ότι ενώ θα μπορούσε να πλαγιάσει μ' άλλον άντρα για να καρποφορήσει, αντρικοί κανόνες, όπως η Τιμή, την καθηλώνουν εξαναγκάζοντάς τη να μαραθεί. Ο άντρας με όσες γυναίκες κι αν πλαγιάσει ποτέ δε θάναι σίγουρος. Ο Χουάν είναι πλαστός, ακριβώς όπως και ο Βικτόρ, γιατί σκιαγραφήθηκαν απ' το Λόρκα που, αν και ποιητής, ήταν άντρας. Γιατί ο Χουάν πονούσε περισσότερο απ' τη γυναίκα του μη έχοντας σε ποιον ν' αφήσει το βιος του κι ο Βικτόρ μπορούσε να κλέψει τη Γέρμα που με το Βικτόρ πλάι της δε θα ονειρευότανε κανένα γιο. Έτσι κι αλλιώς το παραδέχεται "Φορές, φορές σκέπτομαι ότι εγώ είμαι ο γιος μου" λέει.

Τα ομορφότερα παραμύθια τ' ακούσαμε απ' τις γιαγιάδες μας κι είναι κρίμα που οι κοινωνικές συνθήκες καθυστέρησαν τόσο τον τοκετό του θηλυκού Ομήρου. Το έπος του κόσμου μα γραμμένο απ' τη γυναικεία οπτική γωνιά ακόμη δεν παραδόθηκε στα τεφτέρια της ανθρώπινης Ιστορίας. Οι γυναίκες συνολικά σ' όλους τους αιώνες της εξέλιξης του είδους μας μπορούσαν να προσαρμόζουν τους μελλοντικούς άντρες στις αλλαγές που εκείνες έκριναν ότι πρέπει να γίνουν για τη διατήρηση του γένους. Οι γυναίκες ξέρουμε πώς οι άντρες μας ονειρεύονται. Όλες οι μούσες είναι γένους θηλυκού. Οι άντρες έπρεπε ν' αρκεστούν σ' αυτά που οι γυναίκες αποκάλυπταν τμηματικά, ξέφτια αισθημάτων από μητέρες, συζύγους, ερωμένες, αδελφές. 

 Τ' όνειρο της γυναίκας για τον άντρα κρύβεται ακόμη στο παραμύθι. Και ίσως η ανθρωπότητα ποτέ να μην καταφέρει να καταγράψει αυτό το όραμα. Ίσως ποτέ ο άντρας να μη μάθειπόσο η γυναίκα τον αγάπησε, ακριβώς γιατί άργησε πολύ ν' αφουγκραστεί το όνειρό της. Και θάναι κρίμα για τον Άνθρωπο που στο χάος της ψυχής του παραμένει "άρσεν και θήλυ" ποίημα ενός ερμαφρόδιτου θεού. Θα χρειαστεί αν περιμένει μια νέα Κοσμογονία για να εκφραστεί. Γιατί αν ο Θεός ήταν γένους θηλυκού, ο Χριστός δε θα σταυρωνότανε ποτέ. Μονάχα σ' ένα κόσμο που ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του, η Γέρμα μπορεί και δολοφονεί τον άντρα της. 

Η τοιχογραφία το κόσμου της Λογοτεχνίας είναι ακόμη ατελής. Οι γυναίκες ακόμη παίζουμε με τα χρώματα στην παλέτα των λέξεων. Προσμένουμε τον Όμηρο μας. Ελπίζουμε. Έχουμε μάθει να περιμένουμε. Η κυοφορία του ονείρου ήταν επώδυνη και παρατεταμένη.

Όμως μονάχα έτσι το θαύμα έρχεται στη γη. Όπως η Μοίρα το καθόρισε για κάθε άνθρωπο, άντρα ή γυναίκα.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου