"Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον" και σήμερα

"Ουδέν νεώτερον από το Δυτικόν μέτωπο" και σήμερα

"Ζούμε με την αγωνία του άγνωστου. Πάνω μας κρεμιέται η τύχη. Σαν έρχεται μια οβίδα, το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να σκύψω για να περάσει. Δεν ξέρω πού θα σκάσει. Η τύχη είναι που μας κάνει αδιάφορους. Πριν από λίγους μήνες καθόμουν σ' ένα αμπρί κ' έπαιζα χαρτιά. Κάποια στιγμή σηκώθηκα και πήγα να δω κάποιους γνωστούς μου σε κάποιο άλλο αμπρί. Σαν γύρισα δε βρήκα κανέναν από δαύτους. Έσκασε πάνω τους μια μπόμπα. Ξαναγύρισα πάλι στ' άλλο αμπρί κι  έφτασα πάλι στην ώρα για να βοηθήσω να τους ξεχώσουν γιατί χτυπήθηκαν κι αυτοί με τη σειρά τους. Το πώς ζω είναι από τύχη. Όπως μπορεί να με βρει μια σφαίρα, έτσι μπορώ το ίδιο και να ζω. Στο πιο σίγουρο αμπρί μπορείς να γίνεις χίλια κομμάτια και στ' ανοιχτό πεδίο να μην πάθεις τίποτα ύστερα από δέκα ωρών αδιάκοπο σφυροκόπημα. Ο κάθε φαντάρος χρωστά τη ζωή του σε χίλιες δυο συμπτώσεις. Γι' αυτό και κάθε φαντάρος πιστεύει κι  εμπιστεύεται τον εαυτό του στην τύχη».

Ο παραλογισμός του πολέμου που οδηγεί στη Μοιρολατρεία, όπως περιγράφεται στο κλασσικό αντιπολεμικό μυθιστόρημα "Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο" του γερμανού συγγραφέα Εριχ Μαρία Ρεμάρκ ψευδώνυμο του και γιατρού (Erich Paul Remark, 1898-1970), 

Αν η λογοτεχνία μπορούσε να επηρεάσει τις ιστορικές εξελίξεις ο Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος δε θάπρεπε να ξεκινήσει ποτέ μετά τη δημοσίευση αυτής της ολοκληρωμένης ρεαλιστικής αποτύπωσης του πολέμου το 1929.  Και όμως! Το "Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο" μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, διαβάστηκε και διαβάζεται από εκατομμύρια ανθρώπους, έγινε δυο φορές κινηματογραφική ταινία: (Η πρώτη το 1930 από τον Λούις Μάιλστοουν απέσπασε Οσκαρ καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας, η δεύτερη το 1979 από τον Ντέλμπερτ Μαν κέρδισε Χρυσή Σφαίρα καλύτερης παραγωγής.) αλλά δεν κατάφερε ν' αλλάξει την ιστορική πορεία προς ειρηνικότερους δρόμους.

Όταν η ταινία πρωτοπροβλήθηκε στο Βερολίνο ο συγγραφέας αντιμετωπίστηκε σαν εχθρός της πατρίδας του. Ομάδες της χιτλερικής νεολαίας είχαν ορμήσει τότε στην αίθουσα όπου παιζόταν το έργο κραυγάζοντας «Γερμανία, ξύπνα!». Η ταινία απαγορεύτηκε και αυτός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα του το 1931, δύο χρόνια προτού ο Χίτλερ αναρριχηθεί στην εξουσία. Το 1933 οι Ναζί απαγόρευσαν και έκαψαν τα βιβλία του. Το 1943 η αδελφή του, που είχε παραμείνει στην Γερμανία, συνελήφθη, καταδικάστηκε ως ηττοπαθής και αποκεφαλίστηκε. ενώ ο ίδιος δραπέτευσε  στην Ελβετία και μετά στις ΗΠΑ όπου και έζησε μέχρι του τέλος της ζωής του.

Ζούμε μιαν εποχή, που ο πόλεμος αλλάζει μορφή, όπως είχε συμβεί και στον Α παγκόσμιο πόλεμο, όπου για πρώτη φορά ο ατομικός ηρωισμός ισοπεδώθηκε από την βιομηχανία των όπλων μαζικής καταστροφής. Σήμερα ο πόλεμος δημιουργείται ξεδιάντροπα από τις αγορές εξευτελίζοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς και επιβάλλοντας οικονομική δικτατορία στα κράτη, ισοπεδώνοντας λαούς και δημιουργώντας χάος σε ολόκληρες περιοχές του πλανήτη που με τη σειρά τους οδηγούν σε καταιγίδες απελπισμένων μεταναστών, που δραπετεύοντας από την κόλαση  του πολέμου αυτοκτονούν στις παρυφές ενός αμφίβολου μεταλασσόμενου Παραδείσου. 

Το στρατιωτικό ανακοινωθέν "Ουδέν νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο" σηματοδοτεί το θάνατο και του τελευταίου από κείνα τα σχολιαρόπαιδα που αρχικά με ιδεαλισμό, μετά με απόγνωση και τελικά με απάθεια πολέμησαν στη φρίκη του Α Παγκοσμίου πολέμου και ηχεί τόσο μακάβρια  επειδή δηλώνει πόσο ασήμαντη είναι η ανθρώπινη ζωή στην λαίλαπα της Ιστορίας.

Σήμερα καθημερινά πια ακούμε στα ΜΜΕ αριθμούς από μετανάστες, που πνίγονται προσπαθώντας να διεισδύσουν στην ασφάλεια της Ευρώπης, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά, ή εγκλωβίζονται στα νέα σύνορα της ντροπής που βιαστικά υψώνονται ανάμεσα στις χώρες της υποτίθεται Ενωμένης και  αλληλέγγυας Ευρώπης, ενώ πια έπαψαν να μιλούν για τους νεκρούς στα πεδία μαχών που πια είναι οι πόλεις στη Συρία ή την Παλαιστίνη.  
Ουδέν νεώτερον από τα μέτωπα του πολέμου, ουδέν νεώτερον και από τα κράτη όπου επιβλήθηκαν τα οικονομικά μέτρα, για όσο τουλάχιστον η κατάσταση παραμένει τελματωμένη στα ορύγματα της οικονομικής ισοπέδωσης. Ουδέν νεώτερον όσο οι αριθμοί ευημερούν και οι ανθρώπινες ζωές περιφρονούνται, Ουδέν νεώτερον όσο η ανισότητες στον πλανήτη διευρύνονται και η απληστία θριαμβεύει. Ουδέν νεώτερον όσο ο άνθρωπος εξακολουθεί να θεωρεί δικαίωμά του το να ζει ο ίδιος σε ευημερία όταν δίπλα του κάποιοι άλλοι λιμοκτονούν και εξανδραποντίζονται. Ουδέν νεώτερον όταν στα νοσοκομεία οι άνθρωποι μετρούν ανάλογα με την οικονομική τους εξασφάλιση. Ουδέν νεώτερον για όσο η τεχνολογική πρόοδος δε συμβαδίζει με την ταπεινοφροσύνη που μόνο η σοφία της γνώσης χαρίζει. 
Αυτό το "εν οιδα ότι ουδέν οιδα" με το οποίο ο Σωκράτης σχολίασε την αναγόρευση του από το Μαντείο των Δελφών ως τον σοφότερο των ανθρώπων, ίσως ποτέ να μη γεμίσει τις καρδιές  έτσι ώστε να  έλθει επιτέλους η κάθαρση στην ανθρώπινη τραγωδία με τον αναγκαίο  φόβο και έλεος.

Έτσι λοιπόν, στην Ελλάδα σήμερα, αν και ευτυχώς ακόμη δεν γίναμε Συρία, μπορούμε το 2015 να ταυτιζόμαστε με το γερμανό φαντάρο του 1917 όταν λέει "Ζούμε με την αγωνία του άγνωστου. Πάνω μας κρεμιέται η τύχη....... Η τύχη είναι που μας κάνει αδιάφορους." Ίσως γιαυτό κάποιοι στη Γερμανία, παιδιά κι εγγόνια του Ρεμάρκ,  δήλωσαν αλληλέγγυοι με τους καταφρονεμένους διασώζοντας την τιμή του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Παραδόξως ο Ισοκράτης μας παρακινούσε σε δράσεις αλληλεγγύης όταν έλεγε "Μηδενί συμφοράν ονοιδίσεις, Κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον". Ίσως γιαυτό εξακολουθούμε κι ακροβατούμε ανάμεσα στην οργή και την απάθεια τα τελευταία 5 χρόνια που μας ξαναπροσγείωσαν στην ανέχεια.  Ίσως γιαυτό εξακολουθούμε να ξαφνιάζουμε με τις παράλογα ανθρώπινες επιλογές μας τον πλανήτη, που δεν αντιλαμβάνεται το συμβολισμό του ΟΧΙ σε αυτή τη χώρα, που αφού δίδαξε παγκόσμια αναγνωρισμένα σύμβολα αντίστασης με το Μαραθώνα και τις Θερμοπύλες, επιμένει να γιορτάζει σαν εθνικές επετείους το ξεκίνημα απεγνωσμένων αγώνων και όχι τις νίκες της κι έχει για εθνικό ύμνο την καθιέρωση του έρωτα για την ελευθερία. Γιατί παρ' ότι η "Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον" όπως τραγούδησαν με τα δικά τους λόγια ο Αισχύλος και ο Πίνδαρος, η Ειρήνη είναι πολύ γλυκιά πανανθρώπινη προσμονή, που όμως δε μπορεί να στεριώσει σ' ένα κόσμο άδικο.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου