Ένα σουρεαλιστικό χρονικό στην Αλβανία του 1993

 

Μόλις είχαν ανοίξει τα σύνορα με την Αλβανία όταν ο Αντιπρόεδρος της IPPNW για την Ευρώπη Wout Klein Hanevelt μου πρότεινε να συμμετέχω στην αποστολή (με δικά μου έξοδα) στα Τίρανα, όπου ήθελαν να δημιουργήσουν κλάδο της IPPNW. Ήταν η εποχή, που υπήρχε ένταση ανάμεσα σε Ελλάδα και Αλβανία με αφορμή ένα περιστατικό με κάποιο παπά, και οι ευρωπαίοι συνάδελφοι ανησυχούσαν για την ασφάλειά μου, αδικαιολόγητα όπως αποδείχθηκε αφού μόλις συστηνόμουν Αρβανίτη γινόμουν παντού δεκτή σαν συγγενής.

Πέμπτη 29-7-1993

Ο μόνος τρόπος να ταξιδέψεις τότε ήταν μια πτήση της «Ολυμπιακής» κάθε Πέμπτη και χρειάστηκε να μπω σε λίστα αναμονής, που τελευταία στιγμή έγινε ΟΚ. Το εισιτήριο μετ’ επιστροφής ήταν 61.000 δραχμές. Οι διοργανωτές είχαν κανονίσει να μείνουμε όλοι μαζί σε σπίτι -σαν φιλοξενούμενοι- με κόστος 125 $, ενώ αν και δεν χρειαζόμουν βίζα έπρεπε να πληρώσω 28$ κατά την είσοδο στο αεροδρόμιο των Τιράνων.

Σώπα όπου νάναι θα σημάνουν οι καμπάνες

Στο αεροπλάνο κάθισα με μια γιαγιά από το Δυρράχιο, ελληνικής καταγωγής που επέστρεφε από την Αμερική όπου είχε επισκεφθεί το γιο της. Μου εξηγούσε την κατάσταση στην Αλβανία, όπου οι παλιοί είναι στις κυβερνητικές θέσεις και δεν αφήνουν το Μπερίσα να κυβερνήσει. Μπαίνουν στα νοσοκομεία και κλέβουν, καίνε τα σχολεία, στα Τίρανα όλα έχουν χαλάσει. Γκρεμίζουν σπίτια. Γιαυτό πρέπει να είμαστε μονιασμένοι, κατέληξε. Απέναντι καθόταν ένα άλλο ζευγάρι ηλικιωμένων, που επέστρεφαν στην Αλβανία με έξοδα της ελληνικής κυβέρνησης και με ενθουσιασμό παιδιού θαύμαζαν το κάθε τι στο αεροπλάνο. Ο παππούς είχε έλθει στη Αθήνα καλεσμένος της κυβέρνησης επειδή κατά τη  διάρκεια του πολέμου στην Αλβανία είχε θάψει πολλούς στρατιώτες και είχε κρατήσει κατάλογο με τα ονόματά τους καθώς και κάποια προσωπικά τους αντικείμενα. Είπε ότι το 1935 είχε σπουδάσει στη Σχολή ευελπίδων και επί 60 χρόνια φυλούσε αυτά τα αναμνηστικά με κίνδυνο της ζωής του. Το 1947 είχε φυλακισθεί από το καθεστώς αλλά έδινε ευχή και κατάρα στα παιδιά του να παραδώσουν αυτό το υλικό σε ελληνικά χέρια. Τώρα τα έδωσε στον πρέσβη της Ελλάδας κι εκείνος κανόνισε αυτή την επίσκεψη και τώρα μπορεί να πεθάνει ήσυχος. Τα παιδιά και τα εγγόνια του θα νιώθουν περήφανοι γιατί η φωτογραφία του παππού μαζί με τα κειμήλια θα βρίσκονται στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας και θα υπάρχουν στις γενιές που θάρθουν. Η γυναίκα του ήταν δασκάλα Αλβανίδα αλλά μιλούσε τα ελληνικά καλύτερα από τους Έλληνες. Την λένε Ειρήνη, ενώ τη διπλανή μου συνταξιδιώτισσα Σοφία. «Ότι χρειάζεται η χώρα μας, είπε η Ειρήνη. Εσένα -Μαρία- για θειική βοήθεια, σοφία και ειρήνη».

- Όχι μονάχα η Αλβανία, συμφώνησα, αλλά κάθε χώρα, παντού στον κόσμο.

Συνταξιδεύαμε και με το διάσημο ποινικολόγο Λυκουρέζο ενώ το όνομα του πιλότου μας ήταν Μητσοτάκης!!!

Λούλι, ΜΑΣ, Κοέν, Πέτρα

Στο αεροδρόμιο με περίμενε ένας Ολλανδός Cohen, με το συμπαθέστατο νεαρό Αλβανό Luli, που είναι φοιτητής της Νομικής, εργάζεται στα γραφεία της επιτροπής Helsinki και θα εκτελεί χρέη μεταφραστή και ξεναγού. Επικεφαλής της ομάδας μας, βρίσκεται ένας Ολλανδός, που είχα γνωρίσει στο Ittingen ο Carol de Jong van Lier, μαζί του ο πολύ ευγενικός Stef Van der Eynde και μια φοιτήτρια από την Μ. Βρετανία η Petra. Μαζί μας κι ένας ελληνικής καταγωγής νεαρός γιατρός ο Άρης, που είναι μέλος της «Ομόνοιας».

Stef Van den Eynde, ΜΑΣ, ο οδηγός μας

Το σπίτι που μας φιλοξενεί στα Τίρανα και ο χωματόδρομος δυο βήματα από το κέντρο της πόλης θυμίζουν ορεινό χωριό της Ελλάδας, με ψηλό μαντρότοιχο και η σιδερένια πόρτα ποτέ απέναντι από την άλλη για περίπτωση επίθεσης. Μια εσωτερική μικρή αυλή με δένδρα κοινόχρηστη εξωτερική τουαλέτα και δυο υπνοδωμάτια, που επικοινωνούν έτσι που εμείς οι γυναίκες να πρέπει να περνάμε από το δωμάτιο των ανδρών όταν χρειάζεται να πάμε τουαλέτα. Το σπίτι ήταν πεντακάθαρο και νοικοκυρεμένο με κιλίμια στρωμένα στο δάπεδο, ενώ το νερό λειτουργεί μόνο λίγες ώρες κάθε μέρα. 

Σύμφωνα με τα Βαλκανικά έθιμα φιλοξενίας, τρώγαμε στη βεράντα, η νοικοκυρά του σπιτιού μαγείρευε νόστιμα και σέρβιρε  πλουσιοπάροχα, 3 πιπεριές γεμιστές στο κάθε άτομο, μακαρόνια χωρίς κιμά ή σάλτσα, σαλάτα, μπύρα (εδώ πρωτοείδα το μεγάλο μπουκάλι για τον καθένα) και αναψυκτικά, φρούτο καρπούζι άφθονο στον καθένα και για το τέλος ρακί. Υπήρχε και δείπνο με σούπα, κεφτέδες, διάφορα ορεκτικά, κοτόπουλο και πατάτες τηγανητές όλα σερβιρισμένα σε υπερβολικές ποσότητες και με το απαραίτητο καρπούζι σπιτικό γλυκό σαν επιδόρπιο και σταθερά το ρακί στο τέλος.. 

Η συμφωνία είναι για να μη τους προσβάλουμε, φεύγοντας ν’ αφήσουμε ένα φάκελο με τα χρήματα. Την οικογένεια αποτελούσε ένα ανδρόγυνο με ένα αγόρι και μια γιαγιά, που τη νύχτα προφανώς κοιμόντουσαν σε συγγενικό σπίτι και είναι πολύ φιλικοί. Καθώς η γυναίκα ετοίμαζε σαλάτα, μου είπε ότι είναι «μακεδονική» Από τα Σκόπια, μου διευκρίνισε!!! Νιώθω χαμένη στη μετάφραση.

δρόμος στα Τίρανα Πέτρα, Κάρολ, ΜΑΣ

Το απόγευμα αφού συζητήσαμε τα διαδικαστικά, περπατήσαμε στο δρόμο. Τα Τίρανα σε αυτή τη γειτονιά θυμίζουν τουρκικό χωριό. Όλοι κυκλοφορούν στο δρόμο που είναι βρώμικος, ενώ τα περισσότερα κτίρια είναι ερειπωμένα. Παντού βγάζουν τραπεζάκια και πουλούν ότι μπορεί κανείς να φανταστεί για να ενισχύσουν το εισόδημά τους. Οι ελληνικές φίρμες υπάρχουν παντού. Όλοι τρώνε ελληνικά παγωτά ενώ στον αντίποδα υπάρχουν και τα πρώτα αστραφτερά σούπερ μάρκετ, χαμπουργκεράδικα και καφετέριες και ζαχαροπλαστεία και είδη λαϊκής τέχνης, όλα πανάκριβα. Είναι πανθομολογούμενο ότι όλοι κλέβουν και το κράτος και οι αστυνομικοί. Όλοι προσπαθούν να επωφεληθούν.

 Μπήκα στην ουρά μπροστά από το ταχυδρομείο για να τηλεφωνήσω στην Ελλάδα, αλλά δεν θα επαναλάβω την επίπονη διαδικασία αν δεν υπάρχει κάποια ανάγκη. 

Στους δρόμους των Τιράνων, τα σπίτια ήταν παλιά, αλλά οι άνθρωποι περιποιημένοι ενώ παντού στο πεζοδρόμια λειτουργούσε υπαίθριο παζάρι,. 

Παρασκευή 30-7-1993

Ξύπνησα κατά τις συνήθειες μου, από τις 6 το πρωί (7 ώρα Ελλάδας). Όλοι οι άλλοι κοιμόντουσαν. καθώς πέρασα από τον ανδρικό κοιτώνα για να βγω στην τουαλέτα της αυλής διαπίστωσα ότι ο Carol κοιμόταν ολόγυμνος!! λόγω της για βορειοευρωπαίο ζέστης, αλλά ενδεικτικό της ιδιοσυγκρασίας του. Και καλά εγώ είμαι γιατρός και κάποιας ηλικίας και δεν ήταν απαραίτητο να υπολογίσει την ταλαιπωρία της αισθητικής μου, αλλά θα έπρεπε να σκεφθεί την Πέτρα, που είναι κόρη πάστορα και πολύ συνεσταλμένη.

Ο Cohen είναι πληθωρικός και διόλου διπλωματικός. Αντίθετα, ο ανάπηρος γιατρός Stef, η φοιτήτρια Petra είναι πολύ ευγενικοί όπως και οι περισσότεροι Αλβανοί που γνώρισα. Στο δρόμο ο κόσμος φαίνεται να αντιμετωπίζει με κέφι τη μιζέρια του. Πολλοί κυκλοφορούν με ποδήλατο. Μας κοιτούν περίεργα και μας κουτσομπολεύουν μεταξύ τους, αλλά τα χάνουν αν τους απευθύνεις το λόγο (μέσω διερμηνέα). Κάποια στιγμή θέλησα να φωτογραφίσω ένα παλιό ωραίο σπίτι με σκουπίδια μπροστά του και κάτι νεαροί προφανώς με κορόιδευαν. Μαζεύτηκαν σα σχολιαρούδια, όταν τους ζήτησα να με φωτογραφίσουν. 

ΙΧ και λουόμενοι δίπλα στα πολυβολεία

Ο Άρης είπε ότι ο παππούς του ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο και είχε γράψει το ελληνοαλβανικό λεξικό που κυκλοφορεί και σήμερα. Ο Άρης ήταν ο πρώτος φοιτητής που αποφοίτησε με υποτροφία και αναγκάστηκαν να τον στείλουν στην Ολλανδία στο Συνέδριο μαζί με έναν Αλβανό του Δημοκρατικού κόμματος. 

ΜΑΣ,  Άρης, Κόραλ, ξεναγός

Απ’ ότι μας είπε ο Cohen ο καθηγητής Ιατρικής Popa, τον οποίο θέλουμε να ξεκινήσει την IPPNW στην Αλβανία, ήταν από τους πρώτους που ύψωσαν ανάστημα στο καθεστώς Χότζα και ο σημερινός πρωθυπουργός Μπερίσα ήταν φοιτητής του στο Πανεπιστήμιο.

Επισκεφθήκαμε τον πρόεδρο του Ιατρικού Συλλόγου κι έπειτα ένα καθηγητή Ιατροδικαστικής, προπαγανδίζοντας την ιδέα δημιουργίας κλάδου της IPPNW. Όλα τα δημόσια κτίρια είναι ερειπωμένα και παντού τα τζάμια είναι σπασμένα. Πήγαμε και στη Πανεπιστημιακό νοσοκομείο των Τιράνων και αφήσαμε κάτι κούτες με ιατρικό υλικό που μας είχαν ζητήσει. Οι φυλακές Κορυδαλλού είχαν περισσότερες ανέσεις από τους θαλάμους του νοσοκομείου. Στους θαλάμους τα κρεβάτια δεν είχαν σεντόνια και οι οροί ήταν σε γυάλινα μπουκάλια που συνδέονταν με χοντρό καουτσούκ σωλήνα σε χοντρή αποστειρούμενη βελόνα (πρακτικές που είχαν εγκαταληφθεί στη Δύση τον 20 αιώνα)

Πήγα και στα εργαστήρια που πραγματοποιούσαν μόνο εξετάσεις ούρων και διέθεταν μόνο ένα παλιό μικροσκόπιο. Το μοναδικό φωτόμετρο είχε ηλικία πάνω από 20 χρόνια και δεν λειτουργούσε. Δε μπορούσαν να πραγματοποιήσουν ούτε απλές latex μεθόδους που δεν χρειάζονται εξοπλισμό και σε μας γίνονται στα σπίτια, επειδή το κράτος δεν διέθετε τα απαιτούμενα κονδύλια. 

Αναρωτήθηκα πώς γίνονται οι επεμβάσεις χωρίς υποδομές. Ο Cohen είπε ότι ουσιαστικά γίνονται ιατρικά εγκλήματα, αφού οι γιατροί είναι αναγκασμένοι να αυτοσχεδιάζουν για να σώσουν ζωές. Αρχεία δεν τηρούνται πουθενά έτσι οι πολίτες δεν εμπιστεύονται το γιατρό. Ειδικά οι οδοντίατροι θεωρούνται σαν πηγή εξάπλωσης της Ηπατίτιδας Β και πράγματι στο πανεπιστημιακό οδοντιατρείο είδαμε τους γιατρούς να δουλεύουν ανά τρεις σε κάθε στενόχωρο βρώμικο ιατρείο.

Στα ράφια του Πανεπιστημιακού φαρμακείου υπήρχαν περισσότερα βότανα παρά σκευάσματα. 

Οι γιατροί με τους οποίους μιλήσαμε είχαν διαφορετικές απόψεις. Άλλοι ήταν αισιόδοξοι και άλλοι πίστευαν ότι εδώ είναι Βαλκάνια και οι ρυθμοί είναι αργοί. Οι γιατροί που είναι υπερβολικά πολυάριθμοι (10.000 γιατροί για ένα πληθυσμό 3 εκατομμυρίων) χάρηκαν βλέποντας κάποια ιατρικά περιοδικά που τους φέραμε αν και κανείς δεν ήξερε ξένη γλώσσα πλην του διευθυντού που μιλούσε λίγα γαλλικά. 

Το απόγευμα ο Άρης με πήγε να γνωρίσω το συγγραφέα παππού του και μετά πήγαμε στην εκκλησία που χτίστηκε στα Τίρανα κατά τα τελευταία 2 χρόνια. Επιστρέφοντας πέσαμε πάνω σε μια διαδήλωση που γινόταν στην κεντρική πλατεία των Τιράνων για στήριξη του τέως πρωθυπουργού που περνούσε από δίκη. Στη μια πλευρά της πλατείας ήταν οι οπαδοί του Μπερίσα, στην άλλη οι παλιοί κουμουνιστές και στη μέση τα ΜΑΤ. Ευτυχώς διαλύθηκαν ήρεμα.

διαδήλωση στα Τίρανα

Επιστρέφοντας σπίτι γνωρίσαμε τον καθηγητή Popa με δύο άλλους καρδιολόγους (ο ένας τους ελληνικής καταγωγής) που φάνηκαν πολύ ενθουσιώδεις και ίσως ιδρυθεί ο κλάδος της Εταιρείας πριν φύγουμε. 

Σε αντίθεση με τους άλλους δυο Ολλανδούς γιατρούς, ο Cohen που διοργάνωσε το ταξίδι συμπεριφέρεται δικτατορικά μη επιτρέποντας την παραμικρή αλλαγή στο πρόγραμμα που ετοίμασε. 

Σάββατο 31-7-1993

Το πρωί πήγαμε στο Duress (Δυρράχιο) και το μοναστήρι της Αντρένιτσα. Πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι παλιά αυτοκίνητα που χαλάνε διαρκών και προκαλούν μποτιλιαρίσματα. Παντού πουλάνε τα πάντα και υπάρχουν μπλόκα με αστυνομικούς που ψάχνουν τα αυτοκίνητα για όπλα. Τα βενζινάδικα είναι σαν κουτιά με σίδερα και οι υπάλληλοι είναι κλεισμένοι μέσα για το φόβο ληστείας. Δίνουν στον οδηγό μονάχα την κάνουλα για να γεμίσει. 

παζάρι

Παντού είναι σπαρμένα πολυβολεία. Δε μπορεί κανείς να το φανταστεί αν δεν το δει. Σαν γκρίζα ιγκλού με άνοιγμα προς κάθε κατεύθυνση. Μνημεία της ανθρώπινης ηλιθιότητας. Ακόμη και στην παραλία και είναι αστεία τώρα πια ανάμεσα στις  πολύχρωμες ομπρέλες και  τους γυμνούς ανέμελους ανθρώπους. Οι ακτές είναι αμμουδερές και γεμάτες ασφυκτικά. Οι Αλβανοί αγαπούν το νερό. Πλατσουλούν ακόμη και στα ποτάμια και τα κανάλια για πότισμα. Έκανε ζέστη και η διαδρομή ήταν μονότονη και κουραστική. Παντού οι ίδιες ομοιόμορφες πόλεις, κατάλοιπα του κουμμουνισμού, τα ερειπωμένα κτίρια κι οι κάτοικοι στους δρόμους.  Παντού στα παράθυρα υπάρχουν σιδεριές ασφαλείας. Αναρωτιέμαι γιατί σε μια τόσο φτωχή χώρα και σε καθεστώς, που όλοι είχαν ελάχιστα υπήρχε φόβος ληστείας.

ο Αρης μου δίνει νερό στη βρύση της Αντρένιτσα

Το ιστορικό μοναστήρι της Αντρένιτσα είχε μια από τις ελάχιστες εκκλησιές που δεν γκρέμισε το καθεστώς, επειδή είχε μετατρέψει τη μονή σε ξενοδοχείο κι εστιατόριο, όπου και φάγαμε. Για μας δεν ήταν ακριβά κι έμεινα άναυδη, επειδή οι Ολλανδοί γιατροί δεν πρότειναν στους δυο Αλβανούς συνοδούς μας ούτε να πιουν μαζί μας ένα αναψυκτικό. (Στην Ελλάδα θα τους κάναμε το τραπέζι). Η Petra είχε αρρωστήσει. Από το πρωί έκανε εμετό και δεν ήλθε μαζί μας. 

Το απόγευμα πήγαμε στο Μουσείο. Χτισμένο από την εποχή του Χότζα με την πομπώδη αρχιτεκτονική των κουμμουνιστικών καθεστώτων καθρεφτίζει μιαν αλυσίδα πολέμων. Ο εθνικός τους ήρωας  Γιώργος Καστριώτης, Σκερδέμπεης, Έλληνας στην καταγωγή γεννήθηκε ορθόδοξος, έγινε μωαμεθανός και πέθανε καθολικός, αντικατοπτρίζοντας την προσαρμοστική δεινότητα του έθνους. Έλληνες ήταν οι πρώτοι διανοούμενοι, ενώ το πρώτο λεξικό και το πρώτο αλφαβητάρι της αλβανικής γλώσσας γράφτηκαν από Έλληνες. Ανάμεσα στους δικούς τους και δικοί μας εθνικοί ήρωες όπως ο Μπότσαρης, χωρίς να ξεχνάμε τον πολυσήμαντο Αλή Πασά. 

στο μουσείο μπροστά στο Σκερδέμπεη

Ο νεαρός που ήταν μαζί μου δυσανασχετούσε. Το πρωί καθώς περνούσαμε ένα ποτάμι μου είπε. 

-Αυτός είναι ο ποταμός που η κυβέρνησή σας λέει ότι είναι τα σύνορα της Βορείας Ηπείρου.

-Ούτε η κυβέρνηση, ούτε κάποιο κόμμα στη βουλή είπαν ποτέ κάτι τέτοιο, του είπα.

Αν και ιστορικά, ο μόνος Βαλκάνιος λαός με τον οποίο δεν έχουμε πολεμήσει είναι οι Αλβανοί η επίσκεψη στο Μουσείο με τρόμαξε. Είναι πολύ πολεμόχαρη προσέγγιση της Ιστορίας τους.

Όμως δεν ωφελεί ο φόβος. Ίσως όλα στραβώσουν τελικά. Ο χρόνος δεν τελειώνει και όλα ανακυκλώνονται. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ματαιοπονία από το να προσπαθείς ν’ αλλάξεις τον κόσμο. Ο κόσμος αλλάζει από μόνος του κι εμείς απλώς προσαρμοζόμαστε όσο καλύτερα μπορούμε στις φουσκονεριές.

  Κυριακή 1-8-1993

Έχει ενδιαφέρον να ανταλλάσσεις πληροφορίες με ανθρώπους που ζουν σε άλλες χώρες. Μαθαίνεις ν’ αντικρύζεις τον κόσμο κυκλικά. 

Το πρωί ανεβήκαμε στο κάστρο της Kruya, της πόλης που γεννήθηκε ο Σκερδέμπεης. 

το κάστρο της Κρούγια

Στο δρόμο, αν και Κυριακή, έβλεπα τους ανθρώπους που δούλευαν στα χωράφια και σκεπτόμουν ότι αυτός ο λαός οπωσδήποτε θα σταθεί στα πόδια του, επειδή το θέλει και το παλεύει με νύχια και με δόντια.

Μέσα στο κάστρο υπάρχει ένας παραδοσιακός διατηρημένος οικισμός κι ένας τεκές, όπου μας οδήγησε ένας πιστός και μας ρώτησε αν θέλουμε να προσευχηθούμε μαζί του. Δεχθήκαμε. Στο κάτω κάτω ο θεός, αν υπάρχει είναι ένας, κοινός για όλους τους ανθρώπους. Βγαίνοντας είπα στον Αλβανό οδηγό μας ότι πρώτη φορά «προσευχήθηκα» σε μουσουλμανικό ιερό (το έχω κάνει σε βουδιστικό). 

Κρούγια, μέσα στον τεκέ ο οδηγός μας προσεύχεται για πρώτη φορά

-Κι εγώ το ίδιο, μου απάντησε, αν και είμαι από μουσουλμανική οικογένεια. Ο Χότζα απαγόρευε όλες τις θρησκείες. 

Πάνω στο κάστρο μας πλησίασαν παιδιά που μας πουλούσαν κάρτες κι αναμνηστικά. Είχε κι ένα όμορφο εστιατόριο, τυπικό αρχοντικό, υπόλειμμα παλιού τουρισμού. Είμαστε οι μόνοι επισκέπτες και τους κέρασα όλους καφέ για τα γενέθλια της κόρης μου. Ο Αουκε δεν αισθανόταν καλά κι έμεινε σπίτι ενώ η Πέτρα ήλθε μαζί μας αν και εξακολουθούσε να νιώθει χάλια, όσο είμαστε στο κάστρο και δε συνήλθε παρά όταν φθάσαμε στη θάλασσα. Η παραλία τους θύμιζε το Σχοινιά και μόνο τ’ απολιθώματα των πολυβολείων του Χότζα μαρτυρούσαν ότι βρίσκεσαι στην Αλβανία. Η θάλασσα ήταν ζεστή και ρηχή, θολή από το κύμα, καθαρή, ελπίζω. Φάγαμε σε ένα εστιατόριο που θύμιζε εστιατόριο ανατολικοευρωπαικής χώρας, αμφίβολης καθαριότητας, αλλά σχετικά φθηνό. 

τα πολυβολεία στην παραλία

Στη διαδρομή ο οδηγός όταν είδε μια χελώνα στο δρόμο σταμάτησε και την έφερε στην Πέτρα για να την παρηγορήσει που ήτα αδιάθετη, αλλά εκείνη με οικολογικό φανατισμό αρνήθηκε ακόμη και να την ακουμπήσει και απαίτησε να την ξαναπάνε αμέσως στο σημείο του δρόμου απ’ όπου τη σήκωσαν. Μάταια προσπαθούσα να την πείσω ότι οι χελώνες στα Βαλκάνια συχνά πεθαίνουν από τις ρόδες των τροχοφόρων και ότι δεν είναι σπάνιο να τις έχουμε σαν κατοικίδιο σε σπίτια με κήπο.

στην παραλία του Δυρραχίου

Στο κέντρο του Durres υπήρχε το αδιαχώρητο από αυτοκίνητα και ο κόσμος καθόταν στην παραλία σα σαρδέλες, ενώ πετούσαν τα σκουπίδια τους όπου έβρισκαν. Θύμιζε Ελλάδα κάποια χρόνια πριν. Οδηγούν σαν τρελοί ενώ σε κάθε χωριό χτίζεται κι από ένα τζαμί με έξοδα της Σαουδικής Αραβίας. 

Το βραδάκι πήγαμε στο μνημείο πεσόντων που είναι σε ένα λόφο που δεσπόζει πάνω από τα Τίρανα με καταπληκτική θέα. Εκεί είχαν θάψει και το Χότζα, αλλά όταν άλλαξαν τα πράγματα, τον ξέθαψαν «για να μη μολύνει το περιβάλλον». Εκεί υπάρχει ακόμη ο τάφος του εραστή της γυναίκας του Χότζα, που έκανε αντίσταση στους Ιταλούς και ο Χότζα τον κατέδωσε και εκτελέστηκε. 

Πέτρα ΜΑΣ Κάρολ

Από αυτό το θεόρατο μνημείο θαύμασα ένα από τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα. Ίσως για πρώτη φορά είδα ένα πεντακάθαρο ήλιο να βασιλεύει σε βουνοκορφές με τόσο φανταχτερά χρώματα, ενώ απέναντι παραμόνευε ένα ολόγιομο φεγγάρι. Ήταν απόλυτη ησυχία και ήμουν μόνη εκτός από έναν Αλβανό που είχε κάτσει απέναντι και με φυλούσε. Για μια στιγμή ένιωσα ανασφάλεια αλλά ήξερα ότι και οι άλλοι ήταν κοντά.

Δευτέρα 2-8-1993

Σήμερα επρόκειτο να συναντηθούμε με το Μπερίσα (που είναι γιατρός) αλλά ματαιώθηκε κι έτσι καταλήξαμε στην πισίνα των Τιράνων. Μαζί μας και η ωραία αρραβωνιαστικιά του νεαρού οδηγού μας, που μιλούσε  τέλεια ελληνικά. 

-Είναι «τσάμισα» μου είπε ο Άρης συνωμοτικά, αλλά εγώ τότε αγνοούσα τι σημαίνει.

Στην πισίνα ήταν μαζεμένοι πολλοί νέοι, που πλατσουλούσαν χαρούμενα στην τρομερή ζέστη. Υπήρχε εισιτήριο 200 λεκ το άτομο, όταν το μεροκάματο είναι 100 λεκ. 

Το απόγευμα αφού πέρασα και από τα γραφεία της «Ομόνοιας» και άφησα υλικό της Εταιρείας μας, πήγαμε στη λίμνη και το δάσος που είναι κοντά στα Τίρανα κι έκανα μπάνιο σ’ ένα περιβάλλον που θύμιζε ζούγκλα. 

η λίμνη και το δάσος δίπλα στα Τίρανα

Οι Ολλανδοί συνέχεια γκρίνιαζαν για τη βρωμιά στο δάσος, τα πεταμένα χαρτιά και τα ζώα, που βοσκούσαν δίπλα στη λίμνη. Εγώ ένιωθα πιο κοντά στους Αλβανούς και τον Άρη. Ο Άρης αν και Έλληνας αγαπά αυτή τη χώρα. Τον καταλαβαίνω. Αντίθετα μου φάνηκε αψυχολόγητος ο τρόπος που ο Carol γκρίνιαζε το βράδυ στο σπίτι μπροστά στους Αλβανούς γιατί έχει επιθυμήσει το μπάνιο σπίτι του στην ιδιωτική του θερμαινόμενη πισίνα. 

Η ίδια η πόλη των Τιράνων παραμένει χωρισμένη σε δυο τομείς. Υπάρχει το μπλόκο αυτών που είχαν την εξουσία κι εξακολουθούν να μένουν σε σπίτια πολυτελείας και των άλλων που ζουν στα παραπήγματα. Το νοσοκομείο για τα κομματικά στελέχη εξακολουθεί να λειτουργεί μόνο για τους πολιτικούς. 

Όμως αντίθετα με ότι φοβόντουσαν οι Ολλανδοί δεν είδα πουθενά ανθελληνικά αισθήματα. Όπου κι αν πήγα χαιρόντουσαν επειδή είμαι Ελληνίδα. Έκλεψα και την παράσταση στην επίσκεψή μας στα γραφεία της Επιτροπής Hellsinki, όπου οι Ολλανδοί αποδείχθηκαν εκτός τόπου και χρόνου, ενώ και στην επίσκεψη στα γραφεία της Ολλανδο-αλβανικής φιλίας, ένας μαθηματικός ενθουσιάστηκε μαθαίνοντας ότι είμαι Ελληνίδα, επειδή τον περασμένο μήνα ήταν στη Αθήνα σε κάποιο συνέδριο για κομπιούτερ. Το ίδιο αίσθημα της κοινής βαλκανικής προσπάθειας είχε κι ένας γιατρός, που είχε επισκεφθεί τα Γιάννενα, ενώ στην Επιτροπή Ελσίνκι πίστευαν ότι η ελληνοαλβανική κρίση είναι τεχνητή και ότι τελικά μπορούμε να λύσουμε τις διαφορές μας. 

Το βράδυ καταλήξαμε για δείπνο στο σπίτι του Λούλι. Η μητέρα του είναι αδελφή της οικοδέσποινάς μας, ενώ ο Λούλι δουλεύει για τον Cohen τα τελευταία δυο χρόνια. 

Αφού φάγαμε και ήπιαμε αρκετά ο Cohen άρχισε να βρίζει τους Αλβανούς και ο Λούλι του εναντιώθηκε με πάθος. Το παράξενο ήταν ότι ο Λούλι είπε ότι οι ευρωπαίοι μας χρωστούν, επειδή εκείνοι καθόρισαν την τύχη των λαών των Βαλκανίων κι επειδή πριν από 500 χρόνια εμείς πολεμούσαμε τους τούρκους, όσο εσείς προοδεύατε και ότι και τώρα δε σας εμπιστευόμαστε γιατί πάλι μόνο για το συμφέρον σας έρχεστε. Μας στέλνετε χημικά απόβλητα αντί για λιπάσματα. Ο Kohen διαμαρτυρήθηκε κι έλεγε «γιατί εγώ σαν δυτικός πολίτης θα πρέπει να πληρώσω για τα σφάλματα της Δύσης συλλογικά;» όμως ο μικρός επέμενε. Όταν ο Ολλανδός του είπε ότι έρχεται σαν φίλος επειδή οι Αλβανοί του ζήτησαν να βοηθήσουν κι εκείνοι τον αγκαλιάζουν για να του κλέψουν το πορτοφόλι, ο μικρός του απάντησε ότι αυτό είναι φυσικό αφού τις προηγούμενες φορές ήλθατε με όπλα ενώ είμαστε ανυπεράσπιστοι και τώρα μάθαμε να υποκρινόμαστε. Το αστείο είναι ότι ξαφνικά εγώ έγινα υποστηρικτής των Αλβανών απέναντι στην ολλανδική αλαζονεία. 

Ο Kohen δεν είναι κακός άνθρωπος και ίσως έχει καλές προθέσεις, αφού όπως έμαθα γεννήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και είναι μισός ευρωπαίος, μισός ινδονήσιος, μισός χριστιανός, μισός εβραίος, και φαίνεται ότι έχει υποφέρει πολλά, επειδή και τώρα έχει κάποιο είδος καρκίνου και κάνει χημειοθεραπεία, αλλά πηγαινοέρχεται στην Αλβανία προσπαθώντας να βοηθήσει.

Τρίτη 3-8-1993

Χθες βράδυ η μικρή Πέτρα έκανε πάλι εμετό κι από κείνη τη στιγμή δε μπορούσα να κοιμηθώ όλη τη νύχτα. Σε λίγο άρχισε να πονά και η δική μου κοιλιά και ξεκίνησε διάρροια. Τη νύχτα στα Τίρανα δεν ακούς απολύτων τίποτα. Είναι πιο ήσυχα κι από τα δικά μας τα χωριά γιατί εκεί όλο και κάποιο αυτοκίνητο περνά στο δρόμο. Παρ’ ότι πήρα Ιmmodum και Librax εξακολουθώ να έχω πόνο στην κοιλιά και νιώθω ζαλισμένη. 

στο καφενείο του νοσοκομείου με γιατρούς, Κάρολ, ΜΑΣ  και Πέτρα

Παρ’ όλα αυτά πήγαμε το πρωί στο γραφείο του Popa για τις τελικές διαπραγματεύσεις. Από τους 6 γιατρούς που παρευρέθηκαν οι 2 ήταν ελληνικής καταγωγής. Έπειτα ο Άρης με γύρισε στα τμήματα του νοσοκομείου, το χειρουργικό, το καρδιολογικό, το νευροχειρουργικό, (που ήταν εκτός λειτουργίας λόγω της έλλειψης των αναγκαίων). Παντού υπήρχε βρωμιά και δυσωδία. Οι τουαλέτες ήταν τρισάθλιες και οι θάλαμοι ήταν χειρότεροι από των φυλακών, όμως ο Άρης μου τα έδειχνε με μια περηφάνεια που δεν καταλάβαινα. Σε αυτό το νοσοκομείο δε θα χειρουργούσα ούτε τη γάτα μου. Στην πόρτα καθόταν ένας φύλακας με καουμπόικο καπέλο. Παντού υπάρχει αστυνομία και όμως από το πάρκο γύρω από το νοσοκομείο ο κόσμος εξακολουθεί να κόβει δένδρα για να επιβιώσουν το χειμώνα, ενώ μέσα στο γειτονικό δάσος εξακολουθούν να χτίζουν σπίτια για τους κομματικούς τους φίλους. 

θάλαμος νοσοκομείου στα Τίρανα

Το μεσημέρι με άφησαν στο αεροδρόμιο της επιστροφής, αφού ο σπιτονοικοκύρης έδωσε σε όλους από ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί κι εγώ ανταπέδωσα με δωράκια που είχα φέρει από την Αθήνα. Ένιωθα χάλια. Περίμενα κάμποση ώρα στην ουρά για να πληρώσω τα 10 $ που θα μου επέτρεπαν την έξοδο από τη χώρα κι έπειτα στο τελωνείο με καθυστέρησαν γιατί δεν πίστευαν πότε γεννήθηκα και ήθελαν να τους πω τη χρονολογία γιατί τους φαινόμουν αν και τόσο ταλαιπωρημένη πολύ μικρότερη!!! 

Η αίθουσα αναμονής με σιδερένια σκεπή ήταν ζεστή σα φούρνος. Ενας βορειοηπειρώτης από αυτούς που στην Αθήνα πλένουν τζάμια στα αυτοκίνητα για να επιβιώσουν προσφέρθηκε να με κεράσει καφέ. Όλα μου μύριζαν ξινισμένο εμετό. Πήγα αναγκαστικά στην τρισάθλια τουαλέτα του αεροδρομίου κι άφησα τα τελευταία μου 50 λεκ στη γυναίκα που περίμενε να ρίξει το νερό στη λεκάνη και ν’ απαιτήσει το φιλοδώρημα. Ένιωθα ζαλάδα και ξάπλωσα σ’ ένα πάγκο. Είδα το Λυκουρέζο μαζί με το επιτελείο του (ίσως ήταν εδώ για την υπόθεση Νέτα) και σκέφθηκα ότι ίσως πρέπει να τους πω ότι ακόμη και αν λιποθυμήσω να με βάλουν στο αεροπλάνο για να μη με μεταφέρουν σε κάποιο αλβανικό νοσοκομείο.

Σα να μην έφθανε η ταλαιπωρία, το αεροπλάνο είχε καθυστέρηση μιας ώρας και στη στενόχωρη αίθουσα μπήκαν και οι επιβάτες μιας πτήσης της Αλιτάλια, όλοι καλοντυμένοι κει με δορυφορικό κινητό στο χέρι συνοδευόμενοι από παπάδες και καθολικές καλόγριες, απαραίτητο συμπλήρωμα της διείσδυσης. Θυμήθηκα τα λόγια του Λούλι. Εμείς στην Ελλάδα παίρνουμε τους φτωχούς μετανάστες κι οι άλλοι κάνουν μπίζνες. 

Ένιωσα ανακούφιση όταν με δυο ώρες καθυστέρηση το αεροπλάνο απογειώθηκε και μας είπαν ότι πάμε κατ’ ευθείαν Αθήνα. Όλα μου τα κόκκαλα πονούσαν, ήμουν αδύναμη, αλλά ασφυχτικά γεμάτη με εντυπώσεις. Αυτή η χώρα τόσο δίπλα μας και τόσο άγνωστη. Θα επέστρεφα οπωσδήποτε ξανά τείνοντας χείρα βοηθείας.

Και πραγματικά το Σεπτέμβρη 1993 ο σύζυγός μου διοργάνωσε πούλμαν με γιατρούς και υγειονομικό υλικό και επισκεφθήκαμε για πρώτη φορά τη Δίβρη Βορείας Ηπείρου ξεκινώντας δυνατές φιλίες που ακόμη επιβιώνουν

https://mariasot.blogspot.com/2016/12/blog-post.html

Η εμπειρία μου από το ταξίδι στα Τίρανα έγινε εκτενές άρθρο που δημοσιεύτηκε αρχικά στο περιοδικό ΑΝΤΙ κι αργότερα στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Prof. Dr. U. Gottstein <gottstein@ippnw.de>	2:01 μ.μ. (πριν από 8 ώρες)
προς εγώ

Remembances from Albania and IPPNW Friends

 

Dear Maria,

 

Thank you for your recollections and the very nice pictures.

You are quite right, at that time we did much to bring former enemies together again and to prove that reconciliation and peace are possible.

Therefore I founded the IPPNW Balcan conferences and brought representatives of the  former Yugoslav republics together.  As consequence IPPNW affiliates of Croatia, Serbia and Kosovo were founded.

 

Warm regards,

Yours Ulrich

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου