Η διαφορά κινεί τον κόσμο

Ρατσισμός και άτομα με ειδικές ανάγκες

          Για πολλά χρόνια είχαμε συνηθίσει την ιδέα ότι ο ρατσισμός είναι εξωτικό φρούτο που φύεται στη Νότια Αφρική (το  ονομάζουμε άλλωστε απαρχάιτ) και στην Αμερική  με τις «γραφικές» εικόνες των Κου Κλουξ Κλαν που έπαιζαν ντυμένοι φαντάσματα με σταυρούς από φωτιά τις νύχτες που κρέμαγαν τους καημένους τους νέγρους -που εμείς εδώ στην Ελλάδα, πολύ τους συμπαθούσαμε, αφού τους γνωρίζαμε κυρίως απ' την καλύβα του μπάρμπα Θωμά και τις μορφές κάποιων διάσημων ηθοποιών ή τραγουδιστών-. Είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι εμείς οι καθαρόαιμοι έλληνες, απόγονοι ενός τέτοιου λαμπρού πολιτισμού, δεν έχουμε καμιά απολύτως σχέση με αυτό το φαινόμενο. Η Ελλάδα, σαν γέφυρα πολιτισμών πάντα αποδεχόταν τη διαφορά, μαθαίναμε στα σχολειά μας. Την ίδια βέβαια στιγμή οι τσιγγάνοι παρέμεναν στο περιθώριο, αλλά φυσικά αυτό ήταν δική τους επιλογή. Το κράτος μάταια προσπαθούσε να τους ενσωματώσει, λέγαμε. Αυτοί παρέμεναν απροσάρμοστοι κι άξιοι περιφρόνησης από πλευράς κάθε ευυπόληπτου πολίτη.

          Ρατσιστές εμείς; Γιατί; Μήπως δε συμπαρασταθήκαμε στους εβραίους τότε που σαν τα πρόβατα τους μάντρωναν οι ναζί; Άλλο βέβαια ότι κι αυτοί οι ευλογημένοι λόγω ακριβώς της φυλετικής τους ιδιορρυθμίας, αντί να πάρουν τα βουνά και να γενούν αντάρτες, φόρεσαν πρόθυμα το αστέρι στο πέτο τους και κάθισαν υπομονετικά στις ουρές για τα βαγόνια που τους οδηγούσαν στα κρεματόρια. Είναι η φυλή τους έτσι, φιλοσοφούσαμε. "Σφάξε με, πασά μου, ν' αγιάσω". Το πώς βέβαια αυτή η ίδια φυλή τώρα εφαρμόζει εντατικά γενοκτονία στους παλαιστινίους, έτσι που θα τη ζήλευε ο Χίτλερ, αυτό ίσως οφείλεται σε γενετική μετάλλαξη.

Έτσι πιστεύαμε πριν λίγα χρόνια, μέχρι τις κοσμογονικές αλλαγές που σάρωσαν την Ιστορία κι έφεραν στην Ελλάδα σμήνος προσφύγων από τις τέως ανατολικές χώρες. Τότε άνθρωποι μ' εθνική συνείδηση ελληνική άρχισαν να γεμίζουν τις πλατείες και ξενόγλωσσοι εργάτες ν' ανταγωνίζονται τους τσιγγάνους στα φτηνά μεροκάματα. Η μεγάλη όμως αλλαγή ήλθε με τη διάλυση των συνόρων με την Αλβανία. Τότε άρχισαν να κυκλοφορούν και τα ανέκδοτα του στυλ "αλβανός τουρίστας" που ήλθαν να προστεθούν στην ήδη πλούσια φιλολογία των ποντιακών ανεκδότων. Τότε οι εφημερίδες άρχισαν να γράφουν με πηχιαίους τίτλους για την αλβανική μαφία, την ίδια ώρα που όλοι συγκλονιζόμαστε από τη νικητήρια κραυγή του βορειοηπειρώτη Πύρου Δήμα, που σαν άλλος Χριστός σήκωσε "για την Ελλάδα" το βάρος τόσων εθνικών ταπεινώσεων. Όμως ζούμε σε μιαν ύπουλη εποχή. Όλα είναι τόσο εύκολο ν' αλλάξουν. Μετά λίγους μήνες με αφορμή μια σφαγή σε κάποιο νυκτερινό κέντρο στο Μενίδι είδαμε από τα ΜΜΕ τη μετονομασία ενός βαλκανιονίκη από έλληνα σε ρωσοπόντιο, τη στιγμή που ακόμη τα γήπεδα αντιλαλούσαν από τους πανηγυρισμούς της νίκης κάποιων ομογενών, που ασφαλώς κανείς δε βρέθηκε ν' αμφισβητήσει την ελληνικότητα του θριάμβου τους. Αυτοί δικαιούνται να υψώνουν την ελληνική σημαία σε διεθνή γήπεδα, όχι όμως και οι αριστούχοι του σχολειού σε μια παρέλαση. 

          Ο ρατσισμός είναι μια ανόητη θεωρία. Μα πώς θα μου πουν οι φιλόζωοι; Εδώ πληρώνουμε πανάκριβα για ένα σκυλί ράτσας ή ένα καθαρόαιμο άλογο. Φυσικά. Πληρώνουμε γιατί θέλουμε ν' αναπαράγουμε ένα επιθυμητό χαρακτηριστικό πχ την ταχύτητα στο άλογο κούρσας, σκόπιμα υποβαθμίζοντας τη σημασία της ευπάθειας ενός τέτοιου αλόγου, αφού φυσικά ποτέ δε θα συμπεριφερθούμε σ' ένα καθαρόαιμο άτι σα νάναι μουλάρι. Τα ζώα δε μπορούμε τη μια μέρα να τα λέμε κοπρίτη και την άλλη κανίς, όπως κάνουμε με τις περιπτώσεις των ανθρώπων που περιγράψαμε.

          Η φύση αρέσκεται στην πολυμορφία. Και αν ένα είδος θέλει να επιβιώσει διασταυρώνεται έτσι ώστε τα γονίδιά του ν' αποκτήσουν ποικιλία χαρακτηριστικών. Οι "καθαρές" φυλές είναι καταδικασμένες σε αφανισμό αφού τα παθολογικά γονίδια που υπάρχουν σε κάθε άνθρωπο ζώο ή φυτό αναπτύσσονται τόσο ευκολότερα, όσο μεγαλώνει η συγγένεια της επιμιξίας. Η Ιατρική έχει αδιάσειστες αποδείξεις  των ολέθριων συνεπειών των γενετικών πειραμάτων, αλλά και ο κοινός νους το είχε από νωρίς επισημάνει,  γιαυτό και σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες απαγορεύεται ο γάμος ανάμεσα σε συγγενείς πρώτου βαθμού. Ο βασιλικός οίκος των Αμψβούργων που παντρευόντουσαν μεταξύ τους για να διατηρούν το θρόνο στην οικογένεια, έχει καταγραφεί στα ιατρικά βιβλία σαν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα μετάδοσης της Αιμορροφιλίας, ενώ ο ίδιος ο Χίτλερ κατάφερε να δώσει στην ανθρωπότητα πείραμα προς αποφυγήν  όταν παντρεύοντας επιλεγμένα άτομα της Αρείας φυλής, όλα με δείκτη ευφυίας πολύ ψηλό, το μόνο που κατάφερε ν' αποκτήσει ήταν μια φουρνιά παιδιών καθυστερημένων. Το ίδιο πείραμα ευγονικής προσπάθησαν να εφαρμόσουν και  πρόσφατα κάποιοι "εγκέφαλοι" στην Αμερική παίρνοντας σπέρμα από νομπελίστες και προκαλώντας τεχνητή γονιμοποίηση σε γυναίκες αναλόγων προσόντων με απογοητευτικά αποτελέσματα. Η μεγαλοφυία τελικά είναι υπόθεση που θυμίζει τον πρώτο αριθμό του λαχείου, ενώ αντίθετα η επιβίωση  ενός είδους πάνω στη γη έχει σχέση με την προσαρμογή στο περιβάλλον. Είναι συγκινητικό το αποτέλεσμα πρόσφατης  εκτεταμένης γονιδιακής μελέτης που αποκάλυψε ότι άσχετα από φυλή ή φύλο ή πολιτισμικό επίπεδο, όλοι οι άνθρωποι στην κάθε γωνιά της γης, μαύροι, άσπροι, κίτρινοι και ερυθρόδερμοι, πλούσιοι ή λιμοκτονούντες, γέροι ή βρέφη, άντρες ή γυναίκες, όλοι κουβαλάμε στα γονίδιά μας την ίδια συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας.

          Ο ρατσισμός δεν είναι παρά η επινόηση κάποιων ισχυρών που προσπαθούν να νομιμοποιήσουν την καταπίεση κάποιων συνανθρώπων τους. Είναι η φιλοσοφία που ευλόγησε το δουλεμπόριο κι έστησε τα Νταχάου. Ο ρατσισμός σήμερα καμουφλάρεται και περνάει μέσα από τις σελίδες εντύπων ευρείας κατανάλωσης  που δήθεν "πουλάνε πνεύμα", ενώ ουσιαστικά το μόνο που πλασάρουν είναι φωτογραφίες γυμνών κορμιών με σεξιστικούς ή ρατσιστικούς υπότιτλους. Το "γυμνό φούρνου" για το Αουσβιτς ή η προτροπή να βάλουμε ένα Α στο πέτο των αλβανών μεταναστών δεν ήταν απλώς ένα κακόγουστο αστείο κάποιου συντάκτη μιας εφημερίδας. Είναι δυστυχώς το σύμπτωμα μιας παρακμιακής εποχής που ανέχεται τα πάντα και που γιαυτό κινδυνεύει να υποστεί τα πάντα.

          Ο ρατσισμός στα άτομα με ειδικές ανάγκες πάντα ενδημούσε στην Ελλάδα. Στη χώρα που θεοποιήθηκε το κάλλος κάθε παραμόρφωση προκαλούσε ντροπή και ενοχή στους γεννήτορες. Αν και  σύζυγος της Αφροδίτης ήταν ο χωλός Ήφαιστος, στη Μυθολογία βλέπουμε συχνά τους θεούς να περιπαίζουν τους ανάπηρους, ενώ οι άνθρωποι μιμούνται τη σκληρότητα των θεών θεσπίζοντας τον Καιάδα. Ο Τυρταίος ήταν η εξαίρεση. Η ευσπλαχνία δεν είναι θεϊκή αρετή, αλλά ανθρώπινη κατάκτηση. Έτσι σε καμία πρωτόγονη κοινωνία δεν  προστατεύονται τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ο εγκλεισμός ήταν συνήθης πρακτική, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε τη συγκινητική αφοσίωση κάποιων συγγενών -συνήθως μανάδων- που θυσίαζαν τη ζωή τους στη φροντίδα των αδύναμων αγαπημένων τους. Η πρόοδος της Ιατρικής που πολλαπλασίασε τις δυνατότητες επιβίωσης των ανάπηρων τόσο στα πεδία των μαχών όσο και στα τροχαία πολλαπλασίασε δραματικά τα άτομα με ειδικές ανάγκες στην κάθε κοινωνία αλλά και απενοχοποίησε την αναπηρία. Για την αναπηρία δεν φταιει πια ο ίδιος ή η οικογένεια του, αλλά η απανθρωπιά του σύγχρονου πολιτισμού. Έτσι το άτομο με ειδικές ανάγκες μπορεί πια να διεκδικήσει τον ισότιμο ρόλο του στην κοινωνία. Υπάρχει η τάση ειδικά στην Ελλάδα ν’ αμφισβητούν αυτό το δικαίωμα και κάποιοι ν αντιστέκονται στις αλλαγές.   Όμως δε μπορούν να γυρίσουν το ποτάμι πίσω. Το ίδιο αντιστεκόντουσαν και μέχρι πριν από 20 χρόνια στην εισβολή των γυναικών στα Πανεπιστήμιο και σήμερα οι γυναίκες κινούνται ισότιμα παντού. Αυτές οι αλλαγές θαρθουν οπωσδήποτε για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Είναι γιατί σήμερα καθένας από μας είναι σε μεγάλο ποσοστό υποψήφιος για κάποιου είδους αναπηρία ή έχει ήδη στο στενό του περιβάλλον κάποιο άτομο με τέτοιου είδους πρόβλημα. Ο ρατσισμός στη συγκεκριμένη μορφή είναι πολύ ηπιότερος γιατί δεν μπορεί εύκολα να συσπειρώσει άτομα με κοινά γλωσσικά εθνικά η θρησκευτικά γνωρίσματα. Το καλό προηγούμενο των αναπτυγμένων χωρών (όπου τα ΑΜΕΑ αντιμετωπίζονται με το σεβασμό και την αξιοπρέπεια που τους αρμόζει) είναι θετικό για την κοινωνία μας που συνήθως πιθηκίζει αδιάκριτα κάθε δυτικό πρότυπο. 

Είναι ιστορική νομοτέλεια. Όλα κινούνται σε κύκλους δημιουργίας και καταστροφής κι ο περίφημος δυτικός πολιτισμός για ν' ανδρωθεί πάτησε επί πτωμάτων κυριολεκτικά, εξολοθρεύοντας "αναλώσιμες" φυλές όπως οι Ινδιάνοι στην Αμερική, οι μαύροι στην Αφρική, οι κινέζοι κι οι Ινδοί στην Ασία και τώρα με το πρόσχημα τις τρομοκρατίας οι Αβγανοι. Σήμερα που η ανεργία φουντώνει  κάτω από τις οδηγίες του διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και κάθε έλληνας νοιώθει να απειλείται από τη φτώχεια, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιοι να δείξουν με το δάχτυλο το μετανάστη σα μόνο υπεύθυνο για τα δεινά της Ελλάδας. Ήδη στην Ευρώπη ο Λεπέν και οι ομοϊδεάτες του πρόλαβαν ν’ ανθίσουν τα δηλητηριώδη άνθη του κακού με εκπληκτική δυναμικότητα. Μην ξεχνάμε ότι με το ίδιο πρόσχημα ο Χίτλερ ξεκίνησε το διωγμό των εβραίων. Όσο τα εργοστάσια κλείνουν, όσο οι πτυχιούχοι μας  στοιβάζονται σε λίστες αναμονής διορισμού, τόσο οι φιλιπινέζες κι οι πακιστανοί που τόσα χρόνια κάνουν όσες δουλειές οι έλληνες σιχαίνονται, κινδυνεύουν να γίνουν ο στόχος κάποιων θερμοκέφαλων.

          Σήμερα που τα παιδιά μας κάθονται στο ίδιο θρανίο με παιδιά από άλλη ράτσα πρέπει να τα διδάξουμε ότι κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, χωρίς αυτό να τον κάνει καλύτερο ή χειρότερο από την πλειοψηφία,  έχει δικαίωμα να διατηρεί τη διαφορά του σε ένα ευνομούμενο κράτος, κι ακόμη περισσότερο η διαφορά είναι αυτό ακριβώς, που ομορφαίνει και κινεί τον κόσμο. Παραδείγματα παιδιών με ειδικές ανάγκες που διεκδικούν και κατακτούν το δικαίωμα όχι απλά να συνυπάρχουν αλλά και να πρωτεύουν ξαπλώνεται ελπιδοφόρα σε όλη την Ελλάδα τη στιγμή που όλο και περισσότερα υγιή παιδιά παρασύρονται στη μάστιγα των ναρκωτικών από μια ζωή χωρίς όνειρο κι ελπίδα.

          Ας είμαστε αισιόδοξοι. Η Αμερική κατάφερε να γίνει υπερδύναμη ακριβώς επειδή χρησιμοποίησε ισότιμα τις διαφορές όλων των φυλών που δέχθηκε στο έδαφός της. Η Ελλάδα  είναι πραγματικά χωνευτήρι πολιτισμών. Απ' την αυγή της ιστορίας τούτος ο τόπος δέχθηκε τις επιδρομές ή τις επιρροές όλων των φυλών και κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να ενσωματώσει δημιουργικά κάθε αντίθεση. Ο ρατσισμός στην Ελλάδα θα περάσει, αλλά δε θα νικήσει γιατί ο έλληνας πάντα ανακατευόταν με άλλους λαούς κι έχει μάθει ν' αποδέχεται τη διαφορά μέσα από τους δρόμους που άνοιξε το εμπόριο και η ναυτιλία. Η Δημοκρατία δεν είναι  παρά ο σεβασμός στη διαφορετική άποψη κι αν δώσουμε στα παιδιά μας δημοκρατική παιδεία ο ρατσισμός σίγουρα δε θα μπορέσει να δηλητηριάσει ποτέ μόνιμα τούτη τη γη μας.

 Μαρία Αρβανιτη Σωτηροπούλου