Ένα ταξίδι στη Μικρασία

μπροστά από τον αρχαιολογικό χώρο της Τροίας όπου δεσπόζει αντίγραφο του Δούρειου Ίππου

Ένα ταξίδι στη Μικρασία

Το κείμενο αυτό είχε αποσταλεί όταν γράφτηκε (1992) στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» με την οποία συνεργαζόμουν τότε και η οποία δεν τόλμησε να το δημοσιεύσει (πολύ «φιλοτουρκικό» για την τότε κοινή γνώμη.)

Σήμερα πολλοί έλληνες έχουν επισκεφθεί επανειλημμένα την Τουρκία και καταλήγουν στα ίδια με μένα τότε συμπεράσματα. Η εικόνα των ελλήνων για τους τούρκους έχει πλήρως ανατραπεί όπως φαίνεται και από την επιτυχία των τουρκικών σήριαλ στην ελληνική τηλεόραση. Ας ελπίσουμε ότι η ισλαμιστική επίθεση της κυβέρνησης Ερντογάν δε θα καρποφορήσει για ν’ ανατρέψει τις γέφυρες ανάμεσα στους λαούς που μόλις στήθηκαν.

Δημοσιεύτηκε  1-1-1998 στην εφημερίδα «Η ΑΥΓΗ»

Μετά την πρόσφατη νέα αιματηρή επίθεση τούρκων εξτρεμιστών κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και την ασαφή καταδίκη της από την τουρκική κυβέρνηση με την τήρηση ίσων αποστάσεων «Και εσείς είχατε επιτεθεί στο τζαμί μας» μεταφέρθηκα αρκετά χρόνια πριν στο πρώτο μου ταξίδι στην Τουρκία. Από τότε άλλαξαν πολλά. Το μόνο που επιβιώνει είναι η κοινή προσπάθεια των κατοίκων των παραλίων και από τις δυο πλευρές για την εδραίωση της ειρήνης, που εκδηλώνεται με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα και κοινές δηλώσεις μετά από κάθε κατασκευασμένη κρίση.

Ήταν λοιπόν ο καυτός Ιούνης του 1992. Με πληγωμένη την εθνική μας περηφάνια (τόσο «ανάδελφοι» μέσα στην ΕΟΚ! Κανείς να μη κατανοεί τις θέσεις μας για τη «Μακεδονία») πέντε Έλληνες – ανάμεσα τους ο αείμνηστος πτέραρχος Γιώργος Πάττας, πρόεδρος τότε της "Επιτροπής Ελληνοτουρκικής Φιλίας", που είχε ιδρύσει ο Μίκης Θεοδωράκης, και ο τότε δήμαρχος Κερατσινίου Δημήτρης Σαράφογλου, κινήσαμε ειρηνική μικρασιατική εκστρατεία στα «δικά μας» χώματα. Αφήναμε πίσω μας μιαν Ελλάδα στα πρόθυρα νευρικής κρίσης να εκδηλώνει συμπτώματα μανίας καταδιώξεως. Πινακοθήκη του λαϊκού αισθήματος ο σχολιασμός αυτού του ταξιδιού από γνωστούς και φίλους.

-       =Στην Τουρκία!!! Μα είναι βρώμικα! Δεν είναι επικίνδυνο;; Είναι βέβαια «γλύφτες». Ίσως περάσετε καλά... όμως να προσέχετε.

Τελευταία άποψη της Μυτιλήνης,  το Κάστρο της, με το στήθος του προτεταμένο στην Ανατολή, μια σκοπιά μ’ ένα φαντάρο στη ρίζα του. 
Το Αιγαίο με ασημόγκριζες ανταύγειες. Πηχτό και ήρεμο. Αδιάφορο στις οριοθετήσεις. Ζηλότυπα κρατά στα σπλάχνα του τα ουσιώδη. Με πυκνό μανδύα καλύπτει τα αιώνια. Τη Γοργόνα. «Ζει λοιπόν ο βασιλιάς Αλέξανδρος;» Και μεις που, όπως μάθαμε στο σχολειό –ποτέ στην Ιστορία μας δεν κάναμε επιθετικό πόλεμο- τον συντροφεύουμε, καβάλα στο Βουκεφάλα διαβαίνουμε το Γρανικό πασχίζοντας να γεφυρώσουμε τους λαούς, έστω αφού με το σπαθί κόψουμε πρώτα το Γόρδιο, αιώνια ζαβολιάρηδες στο παιχνίδι της Ιστορίας.

Με πυξίδα την καρδιά οσμίζεσαι την αρχαία γη να σε σιμώνει, τρομάζεις με τους εφιάλτες του παρελθόντος που σημάδεψαν τη ράτσα σου και ξαφνικά θυμάσαι τον Αθηναίο του Χρυσού αιώνα. "Έλληνας δεν ήταν ενδεικτικό φυλετικής καταγωγής, αλλά παιδείας, κύρια δημοκρατικού φρονήματος, ελευθερίας." Κι εκεί τρομάζεις. Πόσοι «Έλληνες» απομείναμε στην Ελλάδα;

Πρώτη εικόνα από το Αϊβαλί, η βυζαντινή εκκλησιά που υψώνεται πάνω απ’ τους μιναρέδες, ελαιώνες που αγγίζουν τη θάλασσα και οικοδομικός οργασμός.
 Η ενδοχώρα σαν παλιά γνώριμη. Με τα πεύκα και τις ελιές, τα ρυάκια με τα πλατάνια, μια Ελλάδα που μας ακολούθησε. Σχεδόν σε ξαφνιάζουν οι μιναρέδες, που σημαδεύουν κάθε χωριό, και τ’ ότι οι γυναίκες (κι εδώ γυναίκες) στα χωράφια φορούν τις βράκες.

Στην πόλη Μπαντιρμά (την παλιά μας Πάνορμο, δίπλα στην Αρτάκη) το φεστιβάλ που μας φιλοξενεί. Η Τουρκία φαίνεται να βιώνει τις μέρες της δικής μας Μεταπολίτευσης. Σε υπαίθριο καφενείο, με τα Φάντομ να διακόπτουν με τον επιθετικό τους θόρυβο (τα ίδια αεροπλάνα που ευθύνονται για τις άπειρες παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας) πάνελ γα τα ανθρώπινα δικαιώματα με παρακαθήμενους το βουλευτή του ισλαμικού κόμματος, τον πρόεδρο του Ρεπουμπλικανικού τουρκικού κόμματος της Β. Κύπρου κ Οζκιέρ Οζκιούρ («Τ’ όνομά μου Οζκουρ, σημαίνει ελευθερία» μας είπε σε άψογη κυπριακή λαλιά) εκπρόσωπος των Κούρδων και συντονιστή τον πρόεδρο του δικηγορικού συλλόγου της Πόλης. 
Ανάμεσα στ’ άλλα ακούστηκε η άποψη ότι ο Ετσεβίτ κακώς προχώρησε στον Αττίλα που σκλάβωσε τους τουρκοκυπρίους, αντί να τους ελευθερώσει, όπως ισχυριζόταν. Μίλησαν οι ψυχροί αριθμοί «Στους 130.000 τουρκοκυπρίους οι 60.000 είναι έποικοι». Στηλιτεύτηκε η παρουσία του τουρκικού στρατού στο νησί και όμως επικρατούσε ηρεμία, οι ερωτήσεις έδιναν και έπαιρναν, το κοινό παρακολουθούσε εκστατικό, μέχρι που ο ηγέτης των ισλαμιστών αποχώρησε συμπαρασύροντας ένα γραφικό κοινό από γυναίκες με τσαντόρ και γέρους με γενειάδα και φέσι. Γιαυτούς ο Κεμάλ Ατατούρκ είναι προδότης.

Όσοι έμειναν είναι αυτοί που θα μπορούσε να είναι και Έλληνες. Μόνη τους διαφορά η κελαριστή λαλιά τους. Το ντύσιμο και η συμπεριφορά, το χρώμα και η κατατομή θυμίζουν την Ελλάδα πριν αμερικανοποιηθεί. Οι Τούρκοι της Μικρασίας κρατούν ακόμη την παραδοσιακή «ρωμαίικη» φιλοξενία, που εμείς εκπορνεύσαμε στο παζάρι του τουρισμού. Και όχι μόνο οι οικοδεσπότες μας. Στα μαγαζιά προσφέρουν τσάι στον πελάτη, αν σε δουν όρθιο να περιμένεις στο δρόμο θα σου προσφέρουν κάθισμα, αν ζητήσεις τουαλέτα στη μέση του δρόμου, κάποιος μαγαζάτορας θα σε πάει μέχρι την πόρτα της κι εκεί θα μείνεις άφωνος γιατί παντού οι τουαλέτες είναι καθαρές, από τα εστιατόρια μέχρι τα πάρκιν  και από τους τουριστικούς χώρους μέχρι τα δημόσια ουρητήρια.

Στην Αρτάκη σε ένα μαγαζί συναντήσαμε την πρώτη τουρκοκρητικιά. Μας δέχθηκε σαν παλιούς συγγενείς. «Ο κύρης μου ήταν από το Χάντακα» είπε. «πήγαμε πέρσι στο Γιουνανιστάν και στην Κρήτη και είδα το λιοτρίβι του κύρη μου.» Και βέβαια μπορούμε ν’ αφήσουμε τα πράγματά μας «επαέ» για να κάνουμε τη βόλτα μας. Και ο γιος της καταλάβαινε ελληνικά. Τα είχε μάθει από τη γιαγιά του, που μόνο ελληνικά μιλούσε.

Σαράφογλου Χασάν, Πάττας , Σωτηρόπουλος Σωτηροπούλου

Στη θάλασσα του Μαρμαρά, στο ομώνυμο νησί, το παλιό Προκονήσι, όπου πήγαμε μόνοι, νοικιάζοντας ένα καικάκι συναντήσαμε το Χασάν από τα Χανιά. Αυτός μας οδήγησε στο σχολειό που δεσπόζει σε όλο τον οικισμό.
 Ένα μαρμαρόκτιστο οίκημα κλασσικό, με το αέτωμα και τις κολώνες, κτίσμα του 1910 και δωρεά Κυριακίδη, όπως φαίνεται από την επιγραφή στο εξωτερικό και την εντοιχισμένη πλάκα στην είσοδο. Με το ζόρι μας έμπασε μέσα. Στεγάζει σήμερα το Δημοτικό σχολείο και ο δάσκαλος μας πέρασε στο γραφείο. Μας δέχθηκε με το σεβασμό που θα έδειχνε στους απογόνους ενός κτίσματος που μορφώνει σήμερα τα τουρκόπουλα και μας παρακάλεσε αν μπορούσαμε να μεταφράσουμε τουλάχιστον στα νεοελληνικά την σε εκκλησιαστική γλώσσα επιγραφή της εντοιχισμένης πλάκας.

Η εικονιζόμενη πλάκα μεταφράστηκε από τη φιλόλογο μητέρα μου Ευαγγελία Δρακουτού Αρβανίτου και γράφει
                                                     ΚΥΡΙΑΚΙΔΕΙΑ
Αυτός εδώ ο ιερός ναός των Μουσών, ο πανέμορφος και πλατυθέμελος, όμοιος με αετό που ανοίγει τα φτερά, από τις πηγές του οποίου ρέουν αθάνατα και συνεχή νάματα, έχει κατασκευασθεί από το μεγαλόψυχο τέκνο της αγαπητής του πατρίδας, Νικόλαο Κυριακίδη, από μεγάλο ενδιαφέρον για την πατρίδα του.
Ο Ιωακείμ ο Γ κατέχει θαυμαστή θέση της Ορθοδοξίας στην Προκόννησο, ο δε Σοφρώνιος ο Προκοννήσιος είναι αρχιερέας στην Πόλη.
Εμπρός λοιπόν μεγαλόψυχα τέκνα, σημερινά και μελλοντικά, ας τραφείτε με μάθηση, εξυμνώντας με προθυμία και τον δικό σα νου και τον ξακουστό πατέρα από τα βάθη της καρδιάς σας.
Αύγουστος 1910

με τους δασκάλους της Προκονήσου στην είσοδο του σχολείου

Κείνη την ώρα χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα και τα παιδιά ξεχύθηκαν, μας κύκλωσαν με τα γελαστά τους πρόσωπα, οι  δασκάλες μας χαιρετούσαν με χαρά, πόζαραν όλοι στις αναμνηστικές φωτογραφίες και μοιραστήκαμε μαζί τους τα γλυκά που κουβαλούσαμε. 
Φεύγοντας ο Χασάν μας οδήγησε στο δεύτερο οίκημα που έχτισε για σχολείο ο Κυριακίδης στο νησί. Σήμερα στεγάζει τη Χωροφυλακή και ο αθεόφοβος ήθελε να μας μπάσει κι εκεί να το περιεργαστούμε και ο σκοπός μας έγνεψε πως μπορούμε να περάσουμε. Αρνηθήκαμε ευγενικά. «Αρκεί το απέξω» είπαμε. Αν είναι δυνατόν! Ποιος μπορεί να φαντασθεί στην Ελλάδα νάρχονται μια χούφτα τούρκοι ψάχνοντας για τουρκικά λείψανα κι εμείς να τους καλοδεχόμαστε!
 Ο Χασάν όμως ήξερε την πίκρα της προσφυγιάς. Μας έδειξε τα σπίτι που τους έδωσαν όταν πρωτοπήγαν στο νησί με τις ανταλλαγές. Στα μέσα στενά του Τουρκολίμανου στον Πειραιά, πίσω από τη βιτρίνα μπορείς και σήμερα να δεις το ίδιο σπίτι που στέγασε και το Χασάν στο Μαρμαρά. Κι αναρωτιέσαι το γιατί με φρίκη. Πώς Έλληνες κάτω από τον τουρκικό ζυγό έχτιζαν σχολειά για τα παιδιά τους με τις ευλογίες των αρχιεπισκόπων τους, σχολειά, που τώρα μορφώνουν τα τουρκόπουλα; Γιατί ένας ελληνισμός που άντεξε κι ευημερούσε επί τόσους αιώνες έπρεπε να σφαγιασθεί και να ξεριζωθεί; 
Δε φθάνει πια το «μας πρόδωσαν οι σύμμαχοι». Δε φθάνει πια το γεγονός της ρωμαλέας αναγέννησης του τουρκικού κράτους με τον Ατατούρκ. Δε μπορεί μια ζωή κάποιοι άλλοι να φταίνε για τα δικά μας παθήματα.
 Όλοι στον κόσμο προσπαθούν να επιβιώσουν σαν άτομα, σα λαοί, σαν έθνη. Εμείς τι κάνουμε; Τι λάθη; Τι διδασκόμαστε από αυτά μας τα λάθη; 
Δε μπορούμε να καταδικάζουμε συλλήβδην τους λαούς για τις δικές μας κακοτυχίες. Για την Πόλη έφταιγε ο Πάπας, για τη Μικρασιατική καταστροφή οι σύμμαχοι, για την Κύπρο οι «φονιάδες των λαών» οι Αμερικανοί. Εμείς μονίμως παριστάνουμε τα θύματα, κοιμόμαστε στις προγονικές δάφνες κι επενδύουμε ξεπουλώντας τα κόκαλα των προγόνων μας σε τιμή ευκαιρίας.

Στο Αϊβαλί συναντήσαμε ένα ζευγάρι. Εκείνη Ελληνίδα από την Πόλη, εκείνος απόγονος τουρκοκρητικών. «Τώρα με λένε Άρη» είπε περήφανα. «Βαφτίστηκα στο Πατριαρχείο πριν από το γάμο. Η πρώτη βάφτιση Τούρκου μετά από 150 χρόνια, από τον ίδιο τον πατριάρχη Βαρθολομαίο.»

η ξεναγός Σεμά (=Ουρανία), τα ζεύγη  Σαράφογλου, Σωτηροπούλου και ο αείμνηστος Γιώργος Πάττας

Περιμένοντας το πλοίο της επιστροφής, η κοπέλα μας διάβασε ένα ποίημα για την ελληνοτουρκική φιλία. Το είχε μόνη της μεταφράσει από ένα βιβλίο. 
Το απάγγειλε τόσο καλά! Μας μετάδωσε τη συγκίνηση που ένιωθε.

«Ανάμεσά μας μια μαγική γαλάζια, μια ζεστή θάλασσα,

με μας θα ζωντανέψει κάποια μέρα ο χρυσούς αιώνας του Αιγαίου

και θα λάμψει η αυριανη φωτιά στην παλιά εστία.

Πρώτα ένα γέλιο θ’ ακουσουμε,

Μετά με ελληνική προφορά τα τούρκικα από το Βόσπορο θ’ αναστηθούν κι εσύ θα θυμάσαι το Ούζο.

Αν σκεφθείς λίγο τα πάθη της πατρίδας

Θα καταλάβεις πως είμαστε αδέλφια με τους Έλληνες.»

Χειροκροτήσαμε θερμά. Ζητήσαμε το όνομα του ποιητή. Το μάθαμε. Μπουλέντ Ετσεβίτ. Λονδίνο 1947!!!!

Κοιταχτήκαμε αμήχανα. Πόσο παραμορφώνονται οι ποιητικές ευαισθησίες από την πολιτική!

Θα μπορούσε ποτέ ν’ ανθίσει η ανθρώπινη αδελφοσύνη; Θα μπορούσαμε να ελπίζουμε πως τελικά η φωνή της κοινής λογικής θα ακουστεί, πως επιτέλους θα καταλάβουμε ότι αυτά που μας ενώνουν με τους γείτονες είναι πιο πολλά και πιο πολύτιμα από όσα μας χωρίζουν;

Ίσως…Ίσως… Από αυτό το  «ίσως» αρπαζόμαστε για ν’ αντέξουμε να ζούμε. Γιατί όσο κι αν μισείς ή φοβάσαι την τουρκική πολιτική δε μπορείς παρά ν’ αγαπήσεις τους Τούρκους, αυτούς τουλάχιστον που θα γνωρίσεις μόλις πατήσεις τη ματωμένη γη της Μικρασίας. Και ίσως η μόνη λύση για τις ελληνοτουρκικές διαφορές να βρίσκεται  στις συχνότερες επαφές ανάμεσα στους δυο λαούς και την κοινή τουριστική πολιτική στο Αιγαίο. Ίσως....

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου