Επιστρέφοντας στις Σολωνικές αλήθειες

Ο Σόλων παραδίδει τους νόμους του στους Αθηναίους (πίνακας του 16ου αιώνα)

 Επιστρέφοντας στις Σολωνικές αλήθειες

 «Αλήθειαν ανέχου» έλεγε ο Σόλων και σε μιαν εποχή που θεωρούμε την αλήθεια απόλυτη σα δόγμα, αυτή η έννοια της ανοχής απέναντι στην αλήθεια μας ξενίζει. Μάθαμε ότι την αλήθεια την υπερασπιζόμαστε με κάθε κόστος, γιατί είναι υπέρτατο αγαθό. Όμως οι έλληνες καθόρισαν την αλήθεια πολύ διαφορετικά από αυτό που σήμερα ορίζουμε με αυτή την λέξη.

Αλήθεια από το στερητικό άλφα και τη λήθη, είναι αυτό που δε μπορείς να ξεχάσεις. Έτσι η αλήθεια γίνεται πολύ υποκειμενική, αφού καθένας μας διατηρεί στη μνήμη του εντελώς διαφορετικά πράγματα και έχει εντελώς διαφορετικές ανάγκες. Με την αρχαιοελληνική έννοια το αντίθετο της αλήθειας ποτέ δεν είναι το ψέμα, (που είναι η σκόπιμη διαστρέβλωση μιας αλήθειας) αλλά πάντα μια άλλη αλήθεια. Γιαυτό και οι έλληνες ανακάλυψαν το διάλογο για να αναζητήσουν ποια αλήθεια είναι κοινή και ποια μπορεί να διαγραφεί από τη μνήμη των περισσοτέρων. Η αλήθεια απλώς αντανακλά μια πραγματικότητα την ώρα, που το ψέμα παράγει μια νέα, ενώ ο μύθος δεν είναι ψέμα, αλλά καλά κρυμένες αλήθειες, που αέναα συδιαλέγονται με τον Λόγο. Η πραγματικότητα είναι πάντα υποκειμενική, αφού καθορίζεται από αυτά που καθένας μας αισθάνεται και πιστεύει. Έτσι η αλήθεια ποτέ δεν είναι ίδια για τον καθένα μας και η διαφορά ανάμεσα στις θρησκείες και την επιστήμη είναι ότι η θρησκευτική αλήθεια θεωρείται αναλοίωτο δόγμα, ενώ η επιστημονική αλήθεια είναι πιο αντικειμενική επειδή μπορεί και μεταβάλλεται σύμφωνα με τις επαναλαμβανόμενες επαληθεύσεις. Άλλωστε τα λάθη είναι συγχωρητέα -δεν είναι αμαρτήματα και δη προπατορικά- γιατί προέρχονται από την ίδια ρίζα (λανθάνω) και έτσι σαν αστοχίες της μνήμης μπορούν εύκολα να λησμονηθούν.

Σύμφωνα με τη Μυθολογία μας πολύ σοφά, η Αλήθεια ήταν κόρη του Δία ή του Κρόνου και της Δικαιοσύνης και μάννα τη Αρετής.

Όλη η φιλοσοφία από τον Πλάτωνα (με την κλασσική αλληγορία του σπηλαίου) και τον Αριστοτέλη (που προσπάθησε να την ορίσει λογικά) μέχρι τις Αλγέβριες εφαρμογές τού λογισμικού και των ηλεκτρονικών συστημάτων των κομπιούτερ, ασχολείται με το πρόβλημα της αλήθειας.

Σήμερα, που άνθρωποι αυτοκτονούν ή δολοφονούνται στο όνομα της παράλογης πίστης  για την επικράτηση της δικής τους αλήθειας, θρησκευτικής ή πολιτισμικής, είναι καιρός να ξανασκεφθούμε τις σοφές αλήθειες του Σόλωνα. Και δεν είναι μόνο τα κλασσικά γνωμικά του «μηδένα προ του τέλους μακάριζε», «μηδέν άγαν», «γηράσκω αεί διδακόμενος» και «τέρμα οράν βιότοιο» που όλοι με αυτά μετράμε την προσωπική μας ζωή. Είναι ο παγκόσμια σωστός -αν και ακόμη ανεκπλήρωτος- αφορισμός ότι «η καλύτερη διακυβέρνηση είναι εκείνη που ο λαός υπακούει στους άρχοντες και οι άρχοντες στους νόμους». Είναι κυρίως η επαναστατική του νομοθεσία, που θωράκισε την δημοκρατία, γιατί όπως ο ίδιος έλεγε για την διακυβέρνηση «ισότης στάσιν ου ποιεί», «απορίαν γαρ δει βοηθείν, ουκ αργίαν εφοδιάζειν» αλλά και για τους ηγέτες «άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει», «ανδρών δ’ εκ μεγάλων πόλις όλεται».

 Ίσως η Ευρώπη -αν θέλει να συνεχίσει να υπάρχει σαν Ένωση- χρειάζεται κάποιο σοφό νομοθέτη, όπως ο Σόλων, που μηδενίζοντας με τη Σεισάχθεια, θα θεσπίσει εξ αρχής τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ενεργών πολιτών μιας νέας πολυπολιτισμικής, δημοκρατικής, ανεκτικής κοινωνίας.

Από το αξιόλογο ψηφιακό μουσείο στην Ακαδημία Πλάτωνος, στην Αθήνα, όπου καθένας μπορεί να διδαχθεί και την κλασσική αλληγορία για την Αλήθεια του "σπηλαίου"

Μετάφραση ρητών                                                            

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε = κανένα μη καλοτυχίζεις πριν δεις το τέλος του

Μηδέν άγαν = τίποτε να μην είναι υπερβολικό, όλα με μέτρο

Γηράσκω αεί διδακόμενος= γερνώ πάντα μαθαίνοντας

Τέρμα οράν βιότοιο= να βλέπεις (σκέφτεσαι) πάντα το τέλος της ζωής

Ισότης στάσιν ου ποιεί= η ισότητα δεν προκαλεί επανάσταση

Απορίαν γαρ δει βοηθείν, ουκ αργίαν εφοδιάζειν= Πρέπει να βοηθούμε τους φτωχούς, όχι να ενισχύουμε τους τεμπέληδες.

Άρχεσθαι μαθών άρχειν επιστήσει= όταν μάθεις να διοικείσαι, τότε θα μάθεις να διοικείς.

Ανδρών δ᾿ εκ μεγάλων πόλις όλλυται= η πόλις καταστρέφεται από τους μεγάλους άντρες

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου