200 χρόνια από το 1821 Διαδικτυακή συζήτηση

 

Με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το Παρατηρητήριο Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης (ΠΑΔΟΠ) πραγματοποίησε διαδικτυακή εκδήλωση την Τρίτη 2 Μαρτίου 2021 και ώρα 13.00, με  θέμα

Η Διεθνής σημασία της Επανάστασης του 1821

 Συντόνισε η Γενική Γραμματέας του ΠΑΔΟΠ, και πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου, η οποία στην εισαγωγή της είπε ότι τα 200 χρόνια δεν είναι πολλά αν συγκριθούν με τα 400 που είμαστε υπόδουλοί και θα έπρεπε να είμαστε περήφανοι σαν έλληνες επειδή καθ’ όλη τη διάρκεια της σκλαβιάς δεν πάψαμε να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία μας.

Χαιρέτισε ο Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Δημήτρης Παπαδημούλης ο οποίος ανακοίνωσε ότι την πρόταση του υιοθέτησε ομάδα ευρωβουλευτών και στις 25 Μαρτίου το Ευρωκοινοβούλιο θα κάνει ειδική συνεδρίαση για τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση.

Εισηγήσεις

Συσχετισμοί πριν και κατά την επανάσταση, με ομιλητή τον Δημήτρη  Λέτσιο πρέσβη επί τιμή

Το προσχέδιο της ομιλίας του κου Λέτσιου αφορμή για περαιτέρω προβληματισμούς

Η ελληνική επανάσταση ξεκινάει, σ’ ένα διεθνές πολιτικό περιβάλλον με εχθρότητα των επίσημων εξουσιών, αναζητήσεις και προσδοκίες των λαών.

 Η συζήτηση για τον εθνικό χαρακτήρα της ελληνικής επανάστασης

 Το έθνος αποτελεί οικουμενική αρχή της σύγχρονης κοινωνίας και γύρω του συναρθρώνονται οι παραστάσεις του κόσμου: παρελθόντος παρόντος και μέλλοντος. (Ν.Θεοτοκάς)

• Παραμένει αναμφισβήτητο ότι η συγκρότηση εθνικής ταυτότητας είναι σύγχρονο φαινόμενο, που άρχισε στον ευρωπαϊκό χώρο στο τέλος του 18^ου αι και έλαβε μεγάλη διάσταση στη διάρκεια δύο αιώνων, χωρίς να παραγνωρίζεται ότι εκφάνσεις του συνεχίζονται ως τις μέρες μας. Αποτελεί αντίθεση ανάμεσα στον οικουμενισμό του διαφωτισμού και την εθνική ιδέα του ρομαντισμού, με αποτέλεσμα να δικαιολογείται η παρατήρηση του Καρλ Γιάσπερς ότι η ιδέα του εθνικού κράτους αποτελεί την ασθένεια της Ευρώπης, και τελικά αθεράπευτη νόσο όλων των Ηπείρων.

 Η ταυτότητα των Ελλήνων, υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

 Η ρωμαϊκή ταυτότητα εξέφραζε το τοπικό συντηρητικό ορθόδοξο τμήμα του λαού, η ελληνική τους κοσμοπολίτες, εκσυγχρονιστές δυτικόστροφους.

• Σε αντίθεση με τους αρχαίους Έλληνες, ήταν Ρωμιοί ή Χριστιανοί (18^ος).
• Στη διάρκεια του 18^ου αι. ο δυτικός διαφωτισμός βοήθησε στην εκλαΐκευση του Rum milliet. 
• Έλληνας: Ειδωλολάτρης, Ιουλιανός Αποστάτης. Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων, τελευταίος των Ελλήνων. Αντίθεση με τον Γεώργιο Γεννάδιο.

 Το ιδεολογικό περιβάλλον, διανόηση, φιλελληνισμός κτλ. 

• Διαφωτισμός: Η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητα, για την οποία ο ίδιος είναι υπεύθυνος. Τόλμα να μάθεις! (Immanuel Kant 1784).
• Σημαντικός ρόλος ξένων συλλόγων, περιηγητικές αποστολές.
• 1806 Σατωβριάνδος, 19 μέρες Ελλάδα, αφιέρωσε σημαντικό μέρος βιβλίου του, που έγινε πολύ δημοφιλές. Notes sur Grèce.  
• Ρομαντικός νεοκλασικισμός: Wilhelm Muller 1821, Lieder der Griechen, 6 βδομάδες πάνω από χίλια αντίτυπα.
• Γερμανική ιντελεγκέντσια, αριστερή πτέρυγα Βρετανών Φιλελευθέρων, Γάλλοι Βοναπαρτιστές, Carbonari.  
• Η ροή φοιτητών για εκπαίδευση στη Δύση, η ίδρυση σχολίων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και η τυπογραφική δραστηριότητα, κυρίως στη Βενετία και τη Βιέννη, ήταν επίσης σημαντικοί συντελεστές διάδοσης των νέων ιδεών.
• Συντηρητικοί κύκλοι και η Εκκλησία ανησύχησαν με την έκρηξη αυτού του ρεύματος ιδεών, η αντίδρασή τους ήταν σφοδρή, ενώ και στο εκδοτικό επίπεδο εκφράστηκε με την αναπαραγωγή συντηρητικών και παραδοσιακών βιβλίων ή με τη δημοσίευση αντιρρητικών και πολεμικών δημοσιευμάτων.
• Οι Ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού παίζουν εδώ κυρίαρχο ρόλο, ενώ στις κοινότητες λειτούργησαν στις αρχές του 18^ου και τεκτονικές στοές.
• Διάφορες συσσωματώσεις και κυρίως τεκτονικές στοές, όπως η Αθηνά, η Εταιρεία του Ρήγα, το Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον, ο Φοίνικας, η Φιλόμουσος Εταιρεία, της οποίας μέλος ήταν και ο Ιωάννης Καποδίστριας, οδήγησαν στη δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας στα μέσα του 1814 στην Οδησσό της Ρωσίας.
• Οι Φιλικοί είχαν εντάξει στις αρχές του 1820 εκατοντάδες ηγετικούς παράγοντες του Ελληνισμού στους κόλπους της Εταιρείας. Η επιτυχία αυτή θεωρείται ότι οφείλεται στο ότι έδωσαν την εικόνα ότι ηγέτης της Εταιρείας είναι ο Καποδίστριας και ότι υποστηρίζεται από τη Ρωσία και τον Πατριάρχη.

 Πολιτικές εξελίξεις

 Σημαντικές απώλειες για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

• Η συνθήκη του Κάρλοβιτς 26/1/1669, είχε δώσει το δικαίωμα στους Οθωμανούς υπηκόους να ασκούν εμπόριο στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Παράλληλα με την παρακμή της Βενετίας και της Γένοβας και την ρωσική επέκταση στη Μαύρη Θάλασσα, ο ρόλος των Ελλήνων εμπόρων έγινε κυρίαρχος, ιδιαίτερα μετά το 1774, με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί, που απόκτησαν το δικαίωμα να φέρουν ρωσική σημαία και να έχουν την προστασία των ρωσικών προξενικών αρχών.  
• Το 1813 διέθεταν 615 πλοία, τα περισσότερα σύγχρονα, με 17.500 ναύτες.
• Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζί παραχώρησε ως προτεκτοράτα τη Βλαχία και τη Μολδαβία.
• Η Αυστρία είχε αποκτήσει τον έλεγχο της Ουγγαρίας, της Τρανσυλβανίας και της Μπουκοβίνας.
• Οι δρόμοι του εμπορίου γίνονται και λεωφόροι μεταφοράς ιδεών και οι Έλληνες, με ανήσυχο και ερευνητικό πνεύμα, γίνονται δέκτες ενός απανθίσματος των ιδεών του διαφωτισμού.
• Οι κλέφτες ήταν ομάδες παρανόμων που είχαν καταφύγει στα Βουνά τον καιρό της Οθωμανικής κατοχής.
• Έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ελλαδικό κατά τα προεπαναστατικά κινήματα, μπορεί όπως επισημαίνεται στην ιστοριογραφική έρευνα να μην είχαν αποκτήσει το συναίσθημα ενός ελληνικού κράτους, έκαναν όμως σκέψεις για μια πανβαλκανική εξέγερση και οι εξελίξεις στη Βαλκανική και το πνεύμα που επικρατούσε στο χώρο που είχαν τον έλεγχο οι κλέφτες εκφράζονται ολοκάθαρα στο έργο του Ρήγα, του θρυλικού προδρόμου της ελληνικής επανάστασης.
• Η δράση του Βιέννη, που βοήθησε και στην έκδοση των έργων του, είχε ευρύτερη επιρροή, αρκεί δεν να αναφέρουμε ότι το στρατιωτικό εμβατήριο, με την επωνυμία Θούριος, είχε πλατεία απήχηση και τραγουδήθηκε ακόμη και στην πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους.
• Εκκλησία, ο κύριος εξουσιαστικός θεσμός της εποχής. Η πρόσδεσή της στην Οθωμανική αρχή προκάλεσε μια μόνιμη εξάρτησή της από τις εξουσιαστικές δομές της κοινωνίας των χριστιανών.
• Οι Φαναριώτες, η δεύτερη κοινωνική δύναμη, που αναδείχτηκαν στα θέματα παιδείας, ακύρωσαν τη δύναμη των κοινωνικών τους αντιπάλων, τους «παλαιού καθεστώτος» στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, χωρίς να μειώσουν το ρόλο της εκκλησίας.
• Οι έμποροι, που αναδείχτηκαν ως τρίτη κοινωνική δύναμη, μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή 1774, έκαναν έντονη την κοινωνική παρουσία τους και οδηγήθηκαν σε αναμέτρηση με τους κοινωνικούς τους αντιπάλους, τους Φαναριώτες.
• Κατά την έναρξη της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία ο Τσάρος Αλέξανδρος βρισκόταν στο συνέδριο του Λάιμπαχ. Τότε η επιρροή του Μέττερνιχ ήταν καθοριστική για την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας και τη στάση έναντι του ελληνικού ζητήματος.
• Η στάση των τριών δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας ήταν σχεδόν ενιαία στην αρχική φάση και παρακολουθούσαν άλλοτε με ανησυχία και άλλοτε με δυσφορία τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς διάθεση παρέμβασης. Οι Γάλλοι ιδιαίτερα ήταν ανέτοιμοι και δεν είχαν διάθεση παρέμβασης στην Ανατολή. Ίσως μελλοντικά να συμμαχούσαν με την Ρωσία, για να προλάβουν τις κινήσεις της Αγγλίας.
• Ο Βρετανός Πρωθυπουργός, Castlereagh, ήταν λιγότερο ανθέλληνας από τον Βρετανό πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, Stangford, όμως προτιμούσε πολιτική αυστηρής ουδετερότητας και επέμεινε τα λιμάνια των Ιονίων νήσων να παραμείνουν κλειστά και για ελληνικά και για τουρκικά πλοία.
• Στην συνάντηση του Ανοβέρου, τον Οκτώβριο του 1821 επαναβεβαιώθηκε η κοινή πολιτική και εξοστρακίστηκε η ιδέα διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως δε επιδιώχτηκε ο διαχωρισμός της ρωσοτουρκικής μεθοριακής διαφοράς ως προς την εφαρμογή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1812 από το ελληνικό ζήτημα.
• Το συνέδριο της Βερόνας, που ακολούθησε τον Οκτώβριο του 1822 απασχόλησε κυρίως η Ισπανική επανάσταση και το ελληνικό ζήτημα υποβαθμίστηκε, σε μια διατύπωση που καλούσε την πύλη να αποδείξει την καλή της πίστη με κάποιες ενέργειες.
• Αυτοκτονία Castlereagh. Πολιτική Κάννιγκ. Πριγκίπισσα Λίβεν: Ενδιαφέρον του για Έλληνες όχι συναισθηματικό ή ιδεολογικό, αντιπάθεια Μέττερνιχ.
• 1 Ιανουαρίου 1822, Εθνική Συνέλευση Επιδαύρου, ανακηρύσσει ενώπιον θεού και ανθρώπων πολιτική ύπαρξη και Ανεξαρτησία της Ελλάδος  
• Επέμβαση Αιγύπτου
• Πρωτόκολλο Πετρουπόλεως 4 Απριλίου 1826. Η συμφωνία για την Ελλάδα ενσωματώθηκε σ’ ένα πρωτόκολλο, δέσμευε Άγγλους προβούν κάποιες ενέργειες για Έλληνες, κανένα άμεσο αποτέλεσμα, παρά ταύτα θεωρείται ακρογωνιαίος λίθος ελληνικής ανεξαρτησίας. Προσχώρηση Γαλλίας (Ιούλιος 1827).
• Ναυμαχία Ναβαρίνου 1827. Άφιξη Καποδίστρια 1828.
• 1828/29, Ρωσοτουρκικός πόλεμος, 28, 29 και 30 αλλεπάλληλες διαπραγματεύσεις, τρία πρωτόκολλα κατάληξη 3 Φεβρουαρίου 1830, σύνορα Ασπροπόταμος- Σπερχειός, Λεοπόλδος. 
• Διάσκεψη Λονδίνου 1831. 13 Φεβρουαρίου 1832, Πρωτόκολλο (Άρτα-Βόλος). Όθωνας.

 

Η Ελληνική Επανάσταση και η Λατινική Αμερική, με ομιλητή τον Νίκο Βλαχάκη, Δρ Φιλοσοφίας, σύμβουλο επικοινωνίας

 

Η Επανάσταση του 1821 και η Λατινική Αμερική

 

του Νίκου Βλαχάκη (Δρ. Φιλοσοφίας - Συμβούλου Επικοινωνίας

 

 

To έτος 1821 που ξεσπά η Ελληνική Επανάσταση βρίσκει τη Λατινική Αμερική στο αποκορύφωμα της επαναστατικής διαδικασίας εναντίον της ισπανικής αποικιοκρατίας, που είχε ξεκινήσει ήδη από το 1810 και ολοκληρώνονται με την νίκη των επαναστατών στην περίφημη μάχη του Καραμπόμπο, μετά την οποία ο ηγέτης της Σιμόν Μπολίβαρ, εισέρχεται θριαμβευτής και απελευθερωτής στο Καράκας.

 

1. Η Φιλελεύθερη αντίληψη περί των λαών, των κρατών και των εθνοτήτων

 

Ο θεμελιωτής της σύγχρονης φιλελεύθερης θεωρίας περί κράτους και Δικαιοσύνης J.Rawls, στο μνημειώδες έργο του για την ισχύ του πολιτικού φιλελευθερισμού στις διεθνείς σχέσεις "The Law of Peoples", εξηγώντας γιατί χρησιμοποιεί την έννοια "Λαοί"(Peoples δηλ. και όχι Έθνη "Nations") γράφει σχετικά:

"Το Δίκαιο των Λαών αντιλαμβάνεται τους φιλελεύθερους δημοκρατικούς λαούς (και τους ευπρεπείς λαούς) ως δρώντες μέσα στην Κοινωνία των Λαών, όπως ακριβώς οι πολίτες είναι τα δρώντα πρόσωπα στην τοπική κοινωνία. Ξεκινώντας από μια πολιτική αντίληψη της κοινωνίας, ο πολιτικός φιλελευθερισμός περιγράφει τόσο τους πολίτες όσο και τους λαούς μέσα από τις πολιτικές αντιλήψεις που προσδιορίζουν τη φύση τους, μία αντίληψη πολιτών στη μία περίπτωση και λαών που δρουν στην άλλη: Οι φιλελεύθεροι λαοί έχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά: α)μια εύλογα δίκαιη συνταγματική δημοκρατική κυβέρνηση που υπηρετεί τα θεμελιώδη συμφέροντα τους, β) πολίτες ενωμένους από αυτό που ο Mill αποκάλεσε "κοινές συμπάθειες", γ) σε μια ηθική φύση. Το πρώτο είναι θεσμικό, το δεύτερο πολιτισμικό και το τρίτο προϋποθέτει σταθερή προσκόλληση σε σε μια πολιτική (ηθική) αντίληψη δικαίου και δικαιοσύνης."[1]

Ο ίδιος επεξηγεί ότι χρησιμοποεί την ιδέα της εθνότητας για να περιγράψει την κουλτούρα ενός λαού, παίρνοντας την από το 16ο κεφ. των Considerations του J.S. Mill (1865) όπου λέει συγκεκριμένα ο τελευταίος:

 

"Ένα κομμάτι της ανθρωπότητας μπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστά μια εθνότητα, αν τα μέλη του είναι ενωμένα μεταξύ τους με κοινές συμπάθειες, οι οποίες δεν υπάρχουν μεταξύ αυτών και οποιοδήποτε άλλου- πράγμα που τους κάνει να συνεργάζονται μεταξύ τους πιο πρόθυμα από οποιονδήποτε άλλο λαό, να επιθυμούν να έχουν την ίδια κυβέρνηση και να επιθυμούν αυτή η κυβέρνηση να έχει συσταθεί από τους ίδιους, ή από ένα μέρος εξ αυτών αποκλειστικά. Αυτό το αίσθημα εθνότητας μπορεί να έχει προκληθεί από διάφορα αίτια. Μερικές φορές είναι το αποτέλεσμα της ταυτότητας φυλής και της καταγωγής. Η κοινή γλώσσα και η κοινή θρησκεία συμβάλλουν κατά πολύ σ΄αυτό. Ένα από τα αίτια της είναι τα γεωγραφικά όρια. Αλλά το ισχυρότερο όλων είναι η ταυτότητα της πολιτικής προϊστορίας, η κοινή εθνική ιστορία και κατά συνέπεια οι κοινές μνήμες, η συλλογική υπερηφάνια και ταπείνωση, η ικανοποίηση και η απογοήτευση, συνδυασμένες με τα κοινά περιστατικά του παρελθόντος. Ωστόσο αυτές οι περιστάσεις, ούτε η μία, ούτε η άλλη δεν είναι κατ' ανάγκη επαρκείς από μόνες τους".

 

Σ' αυτά τα χαρακτηριστικά αποσπάσματα, συνοψίζεται κατά τη γνώμη μας, ο ορισμός της έννοιας του πολιτικού έθνους όπως τον εισήγαγε στην πολιτική και συνταγματική σκέψη ο πολιτικός Φιλελευθερισμός, τόσο ο πρώιμος όσο και ο ύστερος.

 

2. Εμείς και η Ευρώπη -Ο Φιλελεύθερος εθνικισμός της Ελληνικής Επανάστασης- Το κοσμοπολιτικό αίτημα.

 

Σε σαφή διάκριση από τις βολικές μυθοπλασίες μιας "καθαρής" εθνικής ιδεολογίας που τείνει σχεδόν να θεωρήσει την Επανάσταση του ΄21 ως ένα επεισόδιο ενός αμιγώς "ελληνικού" εθνικισμού, μια σχεδόν τοπική ιδιαιτερότητα που σχετίζεται με την οθωμανική κατάκτηση και την ανασύσταση έστω και σε ελάσσονα κλίμακα του "ένδοξου μας βυζαντινισμού", η άλλη άποψη, ακόμη και στους πιο πρόσφατους μελετητές, θέλει να θεωρεί τον ελληνικό αγώνα εθνικής ανεξαρτησίας ως το πρώτο και ιδρυτικό συμβάν μιας ευρύτερης διαδικασίας όχι μόνο ευρωπαϊκών διαστάσεων -μην ξεχνούμε ότι το κίνημα του Μπολίβαρ έχει ξεκινήσει ήδη στη Λ. Αμερική και νωρίτερα η Αμερικανική Ανεξαρτησία- που δεν αφορά μόνο στη δημιουργία του έθνους-κράτους ως νέας πολιτικής οντότητας που απλά αντικαθιστά την "αυτοκρατορία" έτσι όπως εκδηλώθηκε με την Γαλλική Επανάσταση, αλλά ταυτίζεται ουσιωδώς με τον καταστατικό ενοφθαλμισμό του πολιτικού φιλελευθερισμού -ως γνήσιο δημιούργημα του Διαφωτισμού αυτός ο τελευταίος- στη διαμόρφωση και εξέλιξη αυτού του φαινομένου, εγκαινιάζοντας τον κύκλο της πολιτικής νεωτερικότητας.

Προς επίρρωση αυτού του ισχυρισμού, αντιγράφω από το εξαιρετικό βιβλίο του Gerard Delanty:

 

"... Ο φιλελεύθερος εθνικισμός ήταν το κυρίαρχο εθνικιστικό κίνημα των αρχών του 19ου αιώνα και διαμορφώθηκε από την πεποίθηση του Διαφωτισμού στην ελευθερία ως γενική φιλοδοξία για όλους τους λαούς. Μπορεί να αντιταχθεί στον εθνικισμό του καθιερωμένου έθνους-κράτους. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός εμφανίστηκε το 1820 - μαζί με την ελληνική εθνική αιτία - και, παρόλο που όπως όλα τα εθνικιστικά κινήματα της εποχής ήταν ελιτιστική στην ηγεσία, ενσάρκωσε έναν λαϊκισμό που επρόκειτο να αποδειχθεί ανθεκτικός. Η κοσμοπολίτικη διάσταση αυτού του εθνικισμού αποτελείται από μια άποψη που είχε κερδίσει ευρεία υποστήριξη τον 19ο αιώνα ότι έθνη ενός συγκεκριμένου μεγέθους είχαν το δικαίωμα να ανεξαρτητοποιηθούν. Τα διάσημα παραδείγματα τέτοιων εθνικιστικών αιτιών είναι τα βελγικά, βουλγαρικά, ελληνικά, ιρλανδικά ιταλικά και πολωνικά εθνικιστικά κινήματα, που είχαν κερδίσει την υποστήριξη πολλών φιλελεύθερων ιδίως από τη δεκαετία του 1870 το Φιλελεύθερο Κόμμα στη Βρετανία υπό την ηγεσία του Γουίλιαμ Γκλάντστοουν. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός μέσα σε έναν ευρύ κοσμοπολιτισμό βρήκε ένα σημαντικό πρώην πίεση στο Young Europe League του Giuseppe Mazzine, που ιδρύθηκε στη Βέρνη το 1834, μια οργάνωση που προώθησε την ιδέα της αυτοδιάθεσης ως την αρχή βάσει της οποίας πρέπει να καταρτιστεί ο πολιτικός χάρτης της Ευρώπης. Το κίνημα, το οποίο ήταν σε δημοκρατικό πνεύμα, οδήγησε σε πολλές άλλες παρόμοιες ομάδες, όπως η Young Italy, η Young Ireland και η Young Poland, που όλοι επιδίωξαν τον στόχο της εθνικής απελευθέρωσης. Γι' αυτό το κίνημα δεν υπήρχε αντίφαση μεταξύ ενός ευρωπαϊκού κοσμοπολιτισμού και της δημιουργίας κυρίαρχων εθνών ..."[2]

{"...Liberal nationalism was the dominant nationalist movement of the early 19th century and was shaped by the Enlightenment's belief in freedom as a general aspiration for all peoples. It can be contrasted to the nationalism of the established nation-state. Liberal nationalism emerged in 1820s-along with the Greek national cause- and, although like all the nationalist movements of the age it was elitist in leadership, it embodied a populism that was to prove enduring. The cosmopolitan dimension of this nationalism consists of a view that had gained widespread support in the 19th century that nations of a certain size had a right to become independent. The famous examples of such nationalist causes are Belgian, Bulgarian, Greek, Irish Italian and Polish nationalist movements, which had gained the support of many liberals, most notably from the 1870s the Liberal Party in Britain under the leadership of William Gladstone. Liberal nationalism within a broad cosmopolitanism found a major expression in Giuseppe Mazzine's Young Europe League, founded in Berne in 1834, an organization that promoted the idea of self-determination as the principle by which the political map of Europe should be drawn. The movement, which was republican in spirit, led to several other such Leagues, such as Young Italy, Young Ireland and Young Poland, which all pursued the goal of national liberation. For this movement there was no contradiction between a European cosmopolitanism and the creation of sovereign nations...Moreover, cosmopolitanism requires an acknowledgement of national forms of belonging."... "What ultimately divided them was the transformation of nationalism into a territorial ideology to which became associated an exclusivist notion of peoplehood that was at odds with the cosmopolitan ideal".}

 

Ο φιλελεύθερος δημοκρατικός συνταγματισμός συνεπώς, ήταν σύμφυτος με το κοσμοπολιτικό αίτημα. Ο μετέπειτα διαχωρισμός τους οφείλεται στην στενή αντίληψη ενός εθνικισμού που ταύτισε την έννοια του έθνους-κράτους με την εδαφικότητα της εθνικής κοινότητας που διαβιεί σε συγκεκριμένο χώρο πολιτικής κυριαρχίας.

 

3. Κοινά στοιχεία μεταξύ Ελληνικής επανάστασης και Μπολιβαριανής εξέγερσης

 

Οι επαναστατικές διεργασίες εκκινούν από το 1804, χρονιά η οποία αποτελεί ορόσημο μιας ολόκληρης πολιτικής διαδικασίας καθώς είναι η χρονιά ενθρόνισης του Ναπολέοντα, και ταυτόχρονα είναι το έτος έναρξης του αγώνα των Σέρβων υπό τον Καραγεώργη  στη Βαλκανική. Επίσης το ίδιο έτος συντελείται η έναρξη των εξεγέρσεων στην Αργεντινή. Η εκπαίδευση του ηγέτη Σιμόν Μπολίβαρ ολοκληρώθηκε στην Ευρώπη, όπου η κληρονομιά της του εμφύσησε το πάθος για την πολιτική. Μάλιστα, παρευρέθηκε στη στέψη του Ναπολέοντα το 1804. Του προκάλεσε ρίγη συγκίνησης η αγάπη που έδειχνε το μεγάλο πλήθος για τον ήρωά του. Ο ίδιος έγραψε πως μια τόσο μεγάλη αγάπη ήταν το αποκορύφωμα των επιθυμιών του ανθρώπου. Από εκείνη τη στιγμή, ο Μπολίβαρ σκέφτηκε να παίξει σοβαρό ρόλο στο μέλλον της πατρίδας του.

Ο Γερμανός φυσιολόγος Alexander Von Humboldt, τον οποίο γνώρισε το 1804, του είπε χαρακτηριστικά: "Πιστεύω ότι η χώρα σας είναι ώριμη για την ανεξαρτησία της, αλλά δε βλέπω τον άνθρωπο που θα την πραγματοποιήσει". Ο Μπολίβαρ δεν απάντησε, αλλά μέσα του αποδέχτηκε την πρόκληση. Συναντήθηκε με τον Σιμόν Ροδρίγκες και έκαναν μαζί μια περιήγηση στην Ευρώπη. Προς το τέλος του ταξιδιού, πήρε τον όρκο του στη Ρώμη. [3]

 

 

Ο απελευθερωτικός αγώνας από την αποικιοκρατία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία αφορά στη διατύπωση του αιτήματος κατάργησης δυο διαφορετικά μεν στο χαρακτήρα καθεστώτα, αναχρονιστικά δε ως "Ancien Regime", τα οποία στηρίζονταν βέβαια σε διαφοροποιήσεις του κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού που ενσάρκωνε από τη μια η δυτική φεουδαρχία και από την άλλη η ανατολική δεσποτεία στα Βαλκάνια . Η διαφορά μεταξύ τους προκύπτει ακριβώς -και πάλι κατά τη γνώμη μας- απ' αυτή την εξέλιξη της έννοιας του Έθνους: για μεν την ελληνική -αλλά και γενικότερα τη βαλκανική περίπτωση- κυριαρχεί η ιστορική κατηγορία του "ιστορικού όμαιμου και ομόγλωσσου και ομόθρησκου έθνους",  για δε την Λατινική Αμερική στοιχειοθετείται η έννοια του Λαού ως βασική καταστατική πολιτική αρχή νομιμοποίησης. Εθνικισμός δηλ. στη μία περίπτωση,  λαϊκισμός στη δεύτερη με χαρακτηριστικότερη ίσως την πατερναλιστική μορφή του Caudillismo, όπως εκφράστηκε σε μετέπειτα επαναστατικά κινήματα όπως του Αιμιλιάνο Ζαπάτα στο Μεξικό.

 

Θα διακρίναμε τα εξής κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των δύο ιστορικών επαναστατικών διαδικασιών, που επιβεβαιώνουν μια ιστορική και ανεπανάληπτη παραλληλία, ως εξής:

 

α) Η μεταστροφή της Βρετανικής εξωτερικής πολιτικής ως διπλωματικός παράγοντας που επέδρασε  και στις δύο περιπτώσεις, λόγω  του ανοίγματος των αγορών τόσο προς την Ανατολή όσο και προς τη Δύση, υλοποιώντας δηλ. μια πρώιμη παγκοσμιοποίηση. Διαβάζουμε σε απόσπασμα του γνωστού ιστορικού Εντουάρντο Γκαλεάνο:

"Στα 1823, ο Τζόρτζ Κάνιγκ, εγκέφαλος της βρετανικής Αυτοκρατορίας πανηγύριζε τους παγκόσμιους θριάμβους της. ...Το Λονδίνο ζούσε την έναρξη μιας μακροχρόνιας γιορτής. Ο Ναπολέοντας είχε ηττηθεί οριστικά πριν από μερικά χρόνια και ξανοιγόταν στον κόσμο η εποχή της Pax Britannica. Στη Λατινική Αμερική η ανεξαρτησία είχε στεριώσει για πάντα την εξουσία των γαιοκτημόνων και, μέσα στα λιμάνια, την εξουσία των εμπόρων που είχαν πλουτίσει απ' την καταστροφή στις γεννώμενες χώρες...Ο Κάνιγκ δε γελιόταν όταν, στα 1824, έγραφε: "Το ζήτημα τελείωσε. Η Λατινική Αμερική είναι ελεύθερη. Κι αν δε χειριστούμε πολύ άσχημα τα πράγματα, αγγλική.[4]

 

β) Η φιλοσοφική επιρροή του Κοινωνικού Συμβολαίου (Λοκ, Ρουσώ, Βολταίρος κλπ)

 

γ) Η επιρροή της Γαλλικής και της Αμερικανικής Επανάστασης στην κατεύθυνση του Φιλελεύθερου-Δημοκρατικού Συνταγματικού ιδεώδους. Μικτές επιρροές στην εξέλιξη της (Καποδίστριας και Μαυροκορδάτος Μπολίβαρ και Σανταντέρ ως αντίπαλα δίπολα).Ο Αντόνιο Ναρίνιο -στενός συνεργάτης και σύντροφος εν όπλοις του Μπολίβαρ, κυβερνήτης αργότερα της Επαρχίας Γκουντιναμάρκα- το 1794 τυπώνει τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ως συνέπεια φυλακίζεται.

δ) Gazeta de Caracas και η Gazeta de Buenos Aires, αποτελούν τα όργανα του επαναστατικού Τύπου στη ΛΑτ. Αμερική και θυμίζει ανάλογα εγχειρήματα με τον ελληνικό προεπαναστατικό τύπο στη Βιέννη, Βουδαπέστη Τριέστι κ.α .

δ) Το όραμα του Ρήγα περί Βαλκανικής Ομοσπονδίας και του Μπολιβαριανού Ομοσπονδισμού (Συνομοσπονδία των Άνδεων) στα πρότυπα των αρχαιοελληνικών αμφικτιονιών.

ε) Οι προεπαναστατικές πολιτικές ζυμώσεις μέσω Εταιρειών που είχαν ιδρυθεί όπως η Φιλική Εταιρεία και τις πολιτικές Λέσχες όπως τις Sociedad patriotica de Caracas (πατριωτικό σχολείο με ιδρυτές τους Φρανσίκλο ντε Μιράντα, και τον Μπολίβαρ  το 1811 και τη Logia Lautaro (Στοά Λαουτάρο) στο Μπουένος Άιρες . 

στ) Το πέρασμα του Προύθου από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και το πέρασμα των Άνδεων του Σαν Μαρτίν το 1817 που απελευθέρωσε το Περού και τη Χιλή.

ζ) Οι Συνταγματικές διεργασίες: Οι τρεις ελληνικές Εθνοσυνελεύσεις θα μπορούσαν να συγκριθούν με το Ισπανο-Αμερικανικό Συνέδριο του Παναμά  του 1826.

η) Το φάσμα του Εμφυλίου και στις δύο περιπτώσεις, απηχεί τους πολιτικούς ανταγωνισμούς των επιμέρους κοινωνικο-ταξικών εκπροσωπήσεων. Έτσι οι Συνομοσπονδιακοί των Ανατολικών Επαρχιών υπό τον Σαντιάγο Μαρίνιο εναντίον των Μπολιβαριστών που υποστηρίζουν στην ύστερη φάση ένα πιο συγκεντρωτικό κράτος βοναπαρτικού τύπου (Ναρίνιο στην Γκουντιναμάρκα που διοικεί στα πρότυπα ενός επαναστατικού Γιακωβινισμού)  και ταυτόχρονα η συνέχιση συγκρούσεων στην Καραϊβική μεταξύ αυτονομιστών και φιλομοναρχικών, οπαδών της ισπανικής κυριαρχίας, αντικατοπτρίζουν αυτές τις διαφορές κοινωνικο-ταξικές αντιθέσεις, όπως εκφράζονται στα διαφορετικά πολιτικά πρότυπα. 

θ) Τέλος, η επιτυχία των επαναστάσεων συντελείται με τη συρρίκνωση των αρχικών προσδοκιών και στις δύο περιπτώσεις, το 1830. Ακολουθεί η δύσκολη και επίπονη συγκρότηση των εθνικών κρατών ως αναίρεση όμως των μεγάλων πολιτικών σχηματισμών και των ομοσπονδιακών οραμάτων. Δυο "αντίπαλα έθνη" από την αρχή το αμερικανικό/κρεολό και το ισπανικό-αμερικανικό ως θεωρητικές κατασκευές ταυτοτήτων εν τέλει καθόρισαν το όλο εγχείρημα. Κατά τη γνώμη μας αυτές οι δύο κατασκευές καθορίζουν την πολιτική μετεξέλιξη των χωρών της Λατινικής Αμερικής, αντανακλώντας τα δύο πολιτικά ρεύματα που πολώνουν την ιστορία αυτών των κρατών: αφενός το ρεύμα του δημοκρατικού ριζοσπαστικού λαϊκισμού μέσω της αμερικανο-κρεολής ταυτότητας και αφετέρου του πολιτικού συντηρητισμού ως κατάλοιπο της καθολικής ισπανικής αποικιοκρατίας.

 

Σε αυτό το πλαίσιο της επαναστατικής έξαρσης και αλληλεγγύης, εκδηλώνεται και η πρώτη πράξη αναγνώρισης από την Αϊτή, μετά από επιστολή του Αδαμάντιου Κοραή προς τον Πρόεδρο της χώρας Μπουαγιέ. Στη χώρα αυτή δεσπόζει το αίτημα απελευθέρωσης από τη δουλεία, ταυτόχρονα με την κατάργηση της γαλλικής αποικιοκρατίας. Στο πλαίσιο αυτό 100 εθελοντές από τη χώρα σαλπάρουν προς βοήθεια  της ελληνικής επανάστασης, αλλά δεν φτάνουν ποτέ. [5]

 

Η έμπνευση άλλωστε από την αρχαία ελληνική παιδεία είναι διαρκώς ζώσα στις αναφορές των πρωτεργατών της λατινοαμερικάνικης επανάστασης.

" Τι ωραίο θα ήταν ο Ισθμός του Παναμά να γίνει για εμάς ό,τι ήταν ο Ισθμός της Κορίνθου για τους Έλληνες!" θα γράψει ο Σιμόν Μπολίβαρ, στη γνωστή "Επιστολή από την Τζαμάικα".[6]

 

 

4.  Το πνεύμα του επαναστατικού ρομαντισμού και του ενεργού φιλελληνισμού

                                        

Σε ένα παλιότερο άρθρο του στην εφ. Ελευθεροτυπία ο Φοίβος Οικονομίδης μας πληροφορεί: "Οι φιλελεύθεροι δημοκράτες της εποχής, παράλληλα με καιροσκόπους, τυχοδιώκτες και πράκτορες ξένων δυνάμεων, έφταναν στην Ελλάδα και τη Λατινική Αμερική για να πολεμήσουν στο πλευρό των επαναστατών.

Ορισμένοι είχαν πολεμήσει για την ανεξαρτησία των λαών τόσο στη νότια Αμερική όσο και στην Ελλάδα. Ενας από αυτούς ήταν και «ο γηραιός» Πολωνός ταγματάρχης Mizewski (Μιζέφσκι), «γεμάτος πολεμικά τραύματα», που έπεσε στη μάχη του Πέτα ανήκοντας στο φιλελληνικό σώμα. Πριν από τη μάχη ο Mizewski είχε πει:

«Όπου κι αν πολέμησα, είτε κάτω από τις διαταγές του Ναπολέοντα ή του Μπολιβάρ, στη Ρωσία, τη Γαλλία, το Πεδεμόντιο, τη νότια Αμερική και τη Νεάπολη, τίποτε άλλο δεν κέρδισα παρά την πεποίθηση ότι τα πράγματα σ' όλη τη Γη δεν πάνε καλά για τους λαούς. Με παρηγορεί μόνο η σκέψη ότι από τη νεότητά μου ώς τη σημερινή μου ηλικία αγωνίστηκα, όπου νόμιζα ότι έπρεπε, για τα ύψιστα δικαιώματα της ανθρωπότητας. Εκείνο που θέλω τώρα είναι να κατακτήσω, πολεμώντας πιστά για τις ιδέες μου, έναν έντιμο τάφο στρατιώτη πάνω στην κλασική γη των Ελλήνων, όπου έπεσαν τόσοι ήρωες ή να δω ν' αναθάλλει νέα, υπέροχη ελευθερία στην αγιασμένη αυτή γη, σαν γηραιός πολίτης της».[7]

Οι 'Έλληνες επαναστάτες παρακολουθούσαν μ' ενδιαφέρον τις εξελίξεις στη Λατινική Αμερική, και κυρίως τη βρετανική απόφαση ν' αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των χωρών αυτών από την ισπανική κυριαρχία.

Οι εξελίξεις όμως και στη μακρινή ήπειρο, δεν αφήνουν αδιάφορους και τους επαναστατημένους Έλληνες, από την άλλη πλευρά. Σ' ένα γράμμα της ελληνικής διοίκησης προς την αγγλική κυβέρνηση, τον Αύγουστο του 1824, επίσης διαβάζουμε: «Είναι απίθανο ότι η βρετανική Μεγαλειότητα, που έδειξε τόσο φιλάνθρωπη στάση στους λαούς της νότιας Αμερικής, θα αφήσει να εξαλειφθούν οι Έλληνες από τον κατάλογο των πολιτισμένων εθνών. Οι Έλληνες, σύμφωνα με τα δικαιώματά τους, βρίσκονται σε πολύ ευνοϊκότερη θέση από εκείνη των λαών της νότιας Αμερικής...»[8]

5. Ο Μπολίβαρ "ωραίος ως Έλλην" -παρέκβαση στο ποίημα του Εγγονόπουλου -Εικονογραφικές ωραιοποιήσεις του Μπολίβαρ στο νεοελληνικό πολιτισμικό αφήγημα

Στην ποιητική σύνθεση του Νίκου Εγγονόπουλου "Μπολιβάρ. Ένα ελληνικό ποίημα", το οποίο γράφτηκε στη διάρκεια της κατοχής το χειμώνα του 1942-1943, και το οποίο διαβάζονταν σε αντιστασιακές εκδηλώσεις και δημοσιεύτηκε το 1944. Πρόκειται για ένα μεγάλο συνθετικό ποίημα, με υπερρεαλιστικά στοιχεία που αναφέρεται στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού λαού, εξυμνώντας  τους. Αποτελεί την ωραιοποιημένη ρομαντική εκδοχή του μπολιβαριανού πολιτικού προτύπου ως αρχετυπικό ενός άδολου επαναστατικού ηρωισμού που στην ελληνική περίπτωση ενσαρκώθηκε από τους λαϊκούς ήρωες του ΄21, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Μακρυγιάννης κ.α. και καταγράφηκε στο νεοελληνικό πολιτισμικό αφήγημα μέσα από την καθιέρωση των απομνημονευμάτων του τελευταίου, τόσο από την αστική (Σχολή του ΄30) όσο και από την αριστερή ιδεολογική αισθητική κριτική.

 Στο βιβλίο του Κ. Βούλγαρη «Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ – Ο Νίκος Εγγονόπουλος απέναντι στον μακρυγιαννισμό» (εκδ. Βιβλιόραμα) επισημαίνει στην αντίστοιχη κριτική της η Κωστούλα Μάκη, ότι: "παρ’ όλη την πεισματική αντιπαράθεση του Εγγονόπουλου στον "μακρυγιαννισμό" του Σεφέρη, ιστορικά, ιδεολογικά, πολιτισμικά, αισθητικά, αυτό που τελικά επικράτησε στην κυρίαρχη συγκρότηση της εθνικής κατασκευής είναι ο μακρυγιαννισμός. Με παράλληλες αντιστίξεις σε όλο το βιβλίο, για το διαφορετικό ιδεολογικό περιεχόμενο του μακρυγιαννισμού του Σεφέρη και της διεθνικότητας του Μπολιβάρ-Κολοκοτρώνη-Εγγονόπουλου, παρατάσσονται με ιστορικά τεκμήρια οι δύο αυτές διαφορετικές αναγνώσεις για το 1821, οι ήρωές τους, οι συνδέσεις τους με τα παγκόσμια επαναστατικά ρεύματα, αλλά και οι πολιτικές συνέπειες όλων αυτών στο παρόν, στο παρελθόν και το μέλλον."Σύμφωνα με τον Βούλγαρη, επισημαίνει πάντα η Κ.Μάκη, "το ποίημα Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, ως πρόταγμα, συγκροτεί την έννοια του λαού ως υποκείμενο της ιστορίας και όχι ως εξιδανικευμένο κάδρο των εθνικιστικών αφηγήσεων για τη φυλετική καθαρότητα των Ελλήνων, όπως αναπαράγεται σε ένα ανιστορικό, ουδέτερο πλαίσιο, το οποίο εμπεδώνεται στη διδασκαλία της ιστορίας και τις σχολικές γιορτές."[9]

Ολοκληρώνοντας αλλά με αίσθημα ότι δεν έχουμε εξαντλήσει αυτή την "ιστορική παραλληλία" δεν θα παραλείπαμε να αναφερθούμε στο απόσπασμα που σταχυολογείται στις βιογραφίες του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας του Ιωάννη Καποδίστρια. ο οποίος -όπως αναφέρει ο μετέπειτα πρωθυπουργός και στενός συνεργάτης του Κυβερνήτη Ανδρέας Μεταξάς-  σε μια ρήση του και αφού είχε ολοκληρώσει το διάβασμα ενός δημοσιεύματος στον τύπο της εποχής, καλεί τους συνεργάτες του και τους λέει χαρακτηριστικά:

“Η ανάγνωση αυτής της εφημερίδος είναι η αφορμή που σας προσκάλεσα. Διαβάζω ότι ο στρατηγός Μπολιβάρ, Πρόεδρος της Κολομβίας εις την Αμερικήν, διατάσσει την διανομή της εθνικής γης εις τους πολίτας. Και εγώ σας έδωσα ένα σχέδιον διανομής. Αργοπορείτε, βλέπετε,  να γνωμοδοτήσετε. Ίσως διότι δεν σας αρέσει [διότι] Αρχίζει από τους μικρούς η διανομή του σχεδίου μου. Θα έλθει έπειτα και η αράδα των μεγάλων. Γλιγωρεύσετε, άλλως  θα έλθει βασιλόπαιδο να σας διοικήσει, με το οποίον ούτε την ευκολία της γλώσσας έχετε ούτε να ανοίγετε την θύρα του δωματίου όταν θέλετε. Εγώ επιθυμώ να σας παραδώσω σε αυτόν ως λογικά όντα, ελεύθερους, με την ενδυμασία της ιδιοκτησίας”.[10]

 

Είναι σαφές εδώ ότι τα κοινωνικά αιτήματα έρχονται να αποτελέσουν τη βασική προτεραιότητα διακυβέρνησης μετά την επιτυχή -αν και στην ελληνική περίπτωση ακόμη ατελή- ολοκλήρωση της εθνικής απελευθέρωσης.

 

                                                *******

 

---

[1] Rawls, John: "Το Δίκαιο των Λαών", Εκδ. Ποιότητα-Ινστιτούτο Κωνστ. Καραμανλή, σελ.49-50.

[2] Delanty, Gerard: The Cosmopolitan imagination-The Renewal of Critical Social Theory, Cambridge University Press-2009, p.42-43):

 

[3] Βλ. σχετικά: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B9%CE%BC%CF%8C%CE%BD_%CE%9C%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%B2%CE%B1%CF%81

 

 

[4] Γκαλεάνο, Έντουαρντ: Οι ανοιχτές φλεβες της Λατινικής Αμερικής, Εκδ. Κουκκίδα, Αθήνα, 2008, τόμος Β' , σελ. 9

[5] Βλ. περισσότερα: https://www.mixanitouxronou.gr/epistoli-tou-proedrou-tis-etis-1822-tin-opia-anagnorise-episima-tin-ellada-ke-ton-agona-tis-gia-anexartisia/

 

[6] Δαμηλάκου, Μαρία: Ιστορία της Λατινικής Αμερικής, εκδ. Αιώρα, 2014, κεφ.2.

[7] Βλ. σχετικά: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=351480

 

[8] Ο.π.

[9] Βλ. εδώ: https://bookpress.gr/kritikes/idees/11509-boulgaris-kostas-bibliorama-o-kolokotronis-oraios-san-mpolibar-maki

 

[10] Γεωργίου Βαγγέλης: https://slpress.gr/idees/kai-omos-o-kapodistrias-theoroyse-ti-venezoyela-protypo/

 

        Γιατί και πως Ημέρα Ελληνισμού της Διασποράς, με ομιλητή τον Πάνο Τριγάζη, πρόεδρο του ΠΑΔΟΠ. Ο κος Τριγάζης μίλησε για την αποτυχημένη εξέγερση στη Μολδοβλαχία και την πρόταση του Συλλόγου Μπάυρον να αναγνωρισθεί η 24η Φεβρουαρίου σαν Ημέρα Ελληνισμού της Διασποράς και ότι είχε επικοινωνία με τον πρόεδρο της Βουλής κο Κωνσταντίνο Τασούλα ο οποίος δήλωσε ότι υπάρχει θέληση για να υπερψηφισθεί η πρόταση από το ελληνικό Κοινοβούλιο.

 Παρενέβη ο Χρήστος Οικονόμου Πρόεδρος του Συλλόγου Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, ο οποίος τόνισε τη παράλληλη πορεία των αγωνιστών του 1821 και της εθνικής αντίστασης κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής.

Η φιλόλογος  Αιμιλία Λυμπεράκη δεν μπόρεσε να παραστεί λόγω βλάβης του Δικτύου Ίντερνετ στην περιοχή της αλλά έστειλε το κείμενο, που επισυνάπτουμε

Ο Πολιτισμός ως υπόβαθρο του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού

 Της Αιμιλίας Λυμπεράκη – Besson* 

Έμφυτος πάσιν ανθρώποις ο της ελευθερίας πόθος   Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, 1ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ιστοριογράφος

    Η 200^η επέτειος της επανάστασης του 1821 αποτελεί σημαντική ευκαιρία να μελετήσουμε βαθύτερα τα γεγονότα που οδήγησαν στην συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους και κάτω από ποιες εθνικές και διεθνείς οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, αυτή εκδηλώθηκε. Να δούμε ποια ήταν η κατάσταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στην Ευρώπη, τι ρόλο έπαιξαν ο απλός λαός, η ανερχόμενη αστική τάξη, η απερχόμενη φεουδαρχική, οι έριδες, οι κοτζαμπάσηδες, οι Φαναριώτες, η Εκκλησία, οι ξένοι και τελικά, ποιος ήταν ο χαρακτήρας της Επανάστασης.

Το δικό μας θέμα είναι μια ιδιαίτερη πλευρά των επαναστατικών διεργασιών εκείνης της εποχής: Η μέθεξη δηλ. της αρχαίας ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς με την ιδεολογία του Διαφωτισμού και της αστικής τάξης της Ευρώπης, ως κινητήρια δύναμη της εκδήλωσης του μεγάλου φιλελληνικού κινήματος υπέρ της επανάστασης.

Η αλληλεγγύη των λαών είναι πάντα ένας ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης των δίκαιων αγώνων τους, προκειμένου να αποκτήσουν την ελευθερία τους από ξένους ή ντόπιους δυνάστες και εκμεταλλευτές. Η ιστορία της ανθρωπότητας έχει να δείξει πολλές τέτοιες περιπτώσεις αλληλεγγύης, μία εκ των οποίων είναι και η ανάπτυξη του παγκόσμιου Φιλελληνικού Κινήματος στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821. Το κίνημα αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εφοδιασμό των επαναστατών με κάθε είδους εφόδια, από όπλα και ανθρώπους, μέχρι ιδέες, έργα τέχνης και πολιτισμού και πολιτική στήριξη για την μεταβολή της στάσης των μεγάλων δυνάμεων έναντι της επανάστασης. 

«Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία»   Ανδρέας Κάλβος, ποιητής, επαναστάτης της διασποράς[2]

     Και αυτό είναι αλήθεια!

 Η κινητήρια δύναμη του Φιλελληνισμού 

Ποιο ήταν όμως το υπόβαθρο που μετέτρεψε τον Φιλελληνισμό σε κίνημα ικανό να επιφέρει πραγματικά πολιτικά, κοινωνικά και στρατιωτικά αποτελέσματα υπέρ του αγώνα του ελληνικού λαού;

Η εποχή που ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση ήταν, για τις ανεπτυγμένες χώρες, η αιχμή μιας διαδικασίας περάσματος από την φεουδαρχική στην αστική κοινωνία, από τον φεουδαρχισμό στον καπιταλισμό. Ήταν η εποχή που η νέα, ανερχόμενη, αστική τάξη έπαιζε επαναστατικό και ανατρεπτικό ρόλο απέναντι στην παλιά φεουδαρχική τάξη πραγμάτων.

Όταν ξέσπασε η επανάσταση, ένα γιγάντιο κύμα Φιλελληνισμού ξεσηκώθηκε σε όλη την Ευρώπη, ξεπέρασε κατά πολύ τα σύνορά της και απλώθηκε και στην Αμερική, κόντρα σε όλες τις επίσημες αντιδραστικές και αντεπαναστατικές συμφωνίες και πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων.

Το κύμα αυτό δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία! Ήταν αποτέλεσμα των καλών σχέσεων του ελληνισμού με όλους τους λαούς του κόσμου. Σχέσεις χιλιετιών που αναπτύσσονταν από την εποχή του «Χρυσόμαλλου Δέρατος» και της Οδύσσειας. Σχέσεις που σε μεγάλο βαθμό τροφοδοτήθηκαν και από την υψηλού επιπέδου πολιτιστική κληρονομιά που διέθεσε η αρχαία Ελλάδα σε όλους τους λαούς, με πόλεις και ελληνικές αποικίες που υπήρχαν σε όλη τη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο, στην κεντρική Ευρώπη από την βαθιά αρχαιότητα. Όλα αυτά λειτουργούσαν συνειρμικά υπέρ της Επανάστασης!

Ο Φιλελληνισμός είχε όμως να αντιμετωπίσει την κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική που επέβαλε η λεγόμενη «Ιερά Συμμαχία», της οποίας το περιεχόμενο ήταν άκρως αντιδραστικό, με εστίαση στην καταστολή κάθε επαναστατικής και δημοκρατικής κίνησης, ενάντια στη θέληση των λαών στην Ευρώπη.     

Εδώ, για να είμαστε αντικειμενικοί, οφείλουμε να μην παραλείψουμε να επισημάνουμε τις αναδυόμενες αντιφάσεις της ιδεολογίας της αστικής τάξης. Η τάξη αυτή, ενώ υποστήριζε τα δημοκρατικά ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας και της δικαιοσύνης, ταυτόχρονα πρωτοστατούσε στην υποδούλωση λαών, στην κατάκτηση αποικιών και στο δουλεμπόριο! Αυτές οι αντιφάσεις αποδείχτηκαν εσωτερικές νομοτέλειες του καπιταλιστικού συστήματος, το συνοδεύουν πάντα και στην σύγχρονη εποχή γήρανσης του συστήματος, εκδηλώνονται με κρίσεις, ισχυρές ταξικές συγκρούσεις και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, όπως τις ζούμε και σήμερα.

Στις αντιφάσεις αυτές υπάγονταν και οι πολιτικές των μεγάλων δυνάμεων έναντι της επανάστασης του 1821 που την εκδήλωναν μόνο με βάση τα στενά δικά τους συμφέροντα.

Πέρα από τη δυτική Ευρώπη, το Φιλελληνικό κίνημα ευνοήθηκε σημαντικά και από τους ιστορικούς, πολιτιστικούς, εμπορικούς θρησκευτικούς και κοινωνικούς δεσμούς, που ανέπτυσσαν οι παροικίες και οι έμποροι και μετανάστες, σε χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η βαλκανική, υπεράνω κρατών, φυλών και θρησκειών, δράση του Ρήγα Φεραίου, ο οποίος με πνεύμα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και ισότητας των λαών, διατύπωσε μέσα από την «Χάρτα»[4] ένα όραμα για κάθε καταπιεσμένο λαό. Οι αρχές που διακήρυξε, τα κείμενά του, οι επαφές του, φλόγιζαν τους υπόδουλους λαούς και δεν άφηναν έξω ούτε και τους Τούρκους που υπέφεραν από την σκληρή εξουσία και τα δοσίματα της Πύλης. Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω στροφή από τον Θούριο: 

Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί, σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί· κι αμέτρητ' άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί, ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά 'φορμή[5]

 Ειδική μνεία πρέπει να γίνει στη μεγάλη προσφορά του Φιλελληνισμού που αναπτύχθηκε στην Τσαρική Ρωσία. Η ανάπτυξη αυτή, παρότι η Ρωσία ήταν μέλος της Ιεράς Συμμαχίας, επιτεύχθηκε σε όλα σχεδόν τα επίπεδα της ρωσικής κοινωνίας. Αιτία ήταν οι ιστορικοί και θρησκευτικοί δεσμοί των λαών των δύο χωρών, αλλά και οι μεγάλες ελληνικές παροικίες, οι οποίες ανέπτυξαν από αιώνες σπουδαία οικονομική και πολιτιστική  δράση στη Ρωσία. Υψηλότερες προσωπικότητες της εποχής στη Ρωσία ήταν οι πρίγκιπες αδελφοί  Υψηλάντη Αλέξανδρος και Δημήτριος που ηγήθηκαν της Φιλικής Εταιρείας και ο Ιωάννης Καποδίστριας, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και αργότερα ο πρώτος Κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους, με πρωτοπόρες ιδέες για την εποχή του. Ακόμη και η αυτοκρατορική δυναστεία των Ρομανώφ λογίζονταν ως ο ισχυρός κρίκος των δύο εθνών.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η κεντρική οργάνωση της προετοιμασίας της επανάστασης, η Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε το 1814 στην καρδιά της μεγάλης ελληνικής παροικίας της Οδησσού από Έλληνες εμπόρους, τέκνα της ανερχόμενης αστικής τάξης.  

Οι Έλληνες της διασποράς βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή του. Το διεθνές εμπόριο που ασκούσαν οι Έλληνες, το εφοπλιστικό κεφάλαιο που μετέφερε μαζί με τα εμπορεύματα και τους δεσμούς με τον ελληνισμό, οι επιχειρηματικές δραστηριότητες, όπως οι μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες, όλα μαζί συνέθεταν την ελληνική αστική τάξη στο εξωτερικό.  

Τυπώθηκαν και κυκλοφόρησαν στην Ευρώπη και στην Αμερική πάνω από 2.000 φιλολογικά έργα (ποιήματα, θεατρικά έργα, φυλλάδια ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου) που εξηγούσαν την κατάσταση των Ελλήνων και υποστήριζαν τον αγώνα τους.

Παράλληλα, ξένοι φιλέλληνες έγραφαν ιστορία, φιλοσοφία, ποίηση και ανέπτυσσαν διάφορες δράσεις και συναντήσεις προβολής της Ελλάδας, του πολιτισμού της και της επανάστασης.

Υπήρξε δηλ. μια έντονη μείξη πολιτισμών που αλληλοεπηρεάστηκαν!

 Οι σχέσεις Διαφωτισμού και Ελληνικής επανάστασης

 Οι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ελλάδας, λόγω της παλιάς φεουδαρχικής ταξικής σύνθεσης, του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και της ισχυρής καταπίεσης, τόσο από τους Οθωμανούς, όσο και από τους κοτζαμπάσηδες, είχαν μικρή επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού. Στο επαναστατημένο τμήμα της γεωγραφικής ελληνικής επικράτειας δεν περιλαμβάνονταν κάποιο κέντρο σχετικά υψηλής οικονομικής ανάπτυξης, όπως η Σμύρνη, η Κωνσταντινούπολη ή η Θεσσαλονίκη, για να συνδεθεί ο αγώνας με την αστική τάξη που ήταν ο φορέας αυτών των ιδεών. Αγρότες και κτηνοτρόφοι κυριαρχούσαν στην σύνθεση της οικονομίας και των επαναστατών. Η μικρή σε αριθμό αστική τάξη, κυρίως βιοτέχνες, μεταπράτες στο εμπόριο (διαμεσολαβητές) και στις θαλάσσιες μεταφορές, ηγούνταν μεν των επαναστατικών κινήσεων, αλλά δεν συγκροτούσαν την κρίσιμη και αναγκαία κοινωνική δύναμη βιώσιμης πολιτικής υλοποίησης αυτών των ιδεών.

Οι εσωτερικές αντιφάσεις της επανάστασης ήταν φανερές. Σ’ αυτό συνέδραμαν και οι αντιδραστικές θρησκευτικές στάσεις και δοξασίες του Φαναριού και του ανώτερου κλήρου, καθώς και οι θρησκόληπτες μοιρολατρικές θεωρίες περί οθωμανικής κυριαρχίας ως Μάστιγας και Θέλησης Του Θεού για τις αμαρτίες των Ελλήνων! Όταν όμως το σύστημα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί άλλο και να θρέψει τον λαό, ο λαός δεν άντεξε και ξεσηκώθηκε. Ήταν οι στιγμές που ανέλαβαν οι φωτισμένοι αστοί να ηγηθούν της επανάστασης τραβώντας σε αυτή και τμήματα των αστικοποιημένων κοτζαμπάσηδων και του μεσαίου κλήρου

Το κενό πολιτισμικής επαφής του λαού με ανεπτυγμένες κοινωνικές και πολιτικές ιδέες το κάλυψαν, σε σημαντικό βαθμό, οι Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι σχέσεις με κύκλους της αναγέννησης και του Διαφωτισμού, αλλά και με επαναστατημένους λαούς, όπως της Γαλλίας και της Αμερικής που αγωνίζονταν εκείνο τον καιρό κατά της φεουδαρχίας και της αποικιοκρατίας.

 Η ελληνική επανάσταση υπήρξε μια έξοχη στιγμή, εκείνης της άνοιξης των λαών. Η φλόγα αυτών των ιδεών μεταλαμπαδεύτηκε και προσαρμόστηκε, όσο ήταν δυνατό, στην επαναστατημένη Ελλάδα. Επηρέασε δε σημαντικά τον ιδεολογικο-πολιτικό προσανατολισμό της επανάστασης. Χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της επίδρασης έχουν αποτυπωθεί στην διακήρυξη της Α΄ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (Δεκ 1821 - Ιαν 1822). Πολύ δε περισσότερο βλέπουμε την επίδραση στα τρία επαναστατικά Συντάγματα που ψηφίστηκαν το 1822, το 1823 και το 1827 αντίστοιχα.

Όλα τα Συντάγματα της Εθνεγερσίας, διακήρυσσαν το δημοκρατικό (αβασίλευτο) χαρακτήρα του πολιτεύματος και περιείχαν εκτενείς καταλόγους θεμελιωδών πολιτικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα συντάγματα αυτά, επηρεασμένα από το Σύνταγμα της πρώτης Γαλλικής δημοκρατίας και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής[11], φάνταζαν ως η έμμεση εκδίκηση των στρατιωτικά ηττημένων δημοκρατικών ιδεών στην Ευρώπη!

Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι όλες οι επαναστάσεις, όπως και η ελληνική, δημιούργησαν σε μεγάλο βαθμό τους λαούς που τις έκαναν. Οι Έλληνες αποφασίζουν πολιτικά να γίνουν λαός και το διακηρύττουν «ενώπιον Θεού και ανθρώπων» αποτινάσσοντας κάθε λογής τυραννία που θα τους ήθελε υποταγμένους. Ο κόσμος (ως τέκνο του Διαφωτισμού) μπορούσε να γίνει μέσα από τους αγώνες των ανθρώπων, κόσμος ισότητας, αδελφότης και ελευθερίας.

Το έλλειμμα ισχυρής αστικής οικονομικής βάσης, η ταξική ισχύς των κοτζαμπάσηδων, το διεθνές αντιδραστικό κλίμα και η εξάρτηση των ελληνικών πολιτικών σχηματισμών από τις ξένες δυνάμεις, προετοίμασαν σταδιακά την ήττα των προωθημένων αστικών δημοκρατικών αντιλήψεων στο πεδίο της πολιτικής. Δεν ήταν καθόλου άσχετο με αυτή την κατάσταση ούτε οι εμφύλιες συγκρούσεις, ούτε οι επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων, ούτε και η δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια για τις προωθημένες ιδέες του.

Οι ιδέες αυτές βέβαια ήταν παρούσες και εκδηλώθηκαν ξανά με εσωτερική επαναστατική κίνηση, το 1843, για να εγκαθιδρυθεί η λεγόμενη «βασιλευόμενη Δημοκρατία», ως Σύνταγμα, με βασικά αστικά δικαιώματα.  Μια τρίτη επαναστατική κίνηση, το 1909, αποτέλεσε το βήμα της οριστικής κυριαρχίας των αστικών δημοκρατικών ιδεών.

Φιλέλληνες και Φιλελληνισμός

Είναι πραγματικά άξιο να μνημονευθούν, ενδεικτικά, ορισμένες κινήσεις και προσωπικότητες που ανέπτυξαν και διέδωσαν τον Φιλελληνισμό και έδωσαν μάχες υπέρ της  απελευθέρωσης της Ελλάδας.

    Ας θυμηθούμε τον Βολταίρο (Φρανσουά Μαρί Αρουέ) 1694 – 1778[12], που κατατάσσεται στους πρώιμους Φιλέλληνες υπερασπιστές της Ελλάδας:

«Υπερασπισθείτε την Ελλάδα, διότι σε αυτήν οφείλουμε τις επιστήμες, τις τέχνες και όλες τις αρετές μας».   Βολταίρος, με επιστολή προς την Μ. Αικατερίνη της Ρωσίας

 Την Ελληνική Επανάσταση ύμνησαν γνωστοί ποιητές της εποχής, όπως οι ακαδημαϊκοί Guiraud και Casimir Delavigne και Alphonse de Lamartine. Εξάλλου, δημιουργήθηκαν και εικαστικά έργα με θέματα εμπνευσμένα απ’ αυτήν και τα δεινά των αγωνιζόμενων Ελλήνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του νεαρού τότε ζωγράφου Eugene Delacroix, με τα έργα του «Η Καταστροφή της Χίου» και η «Η Ελλάδα επί των ερειπίων του Μεσολογγίου».

     Οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές συγκροτήθηκαν από τον Αύγουστο μέχρι και τον Νοέμβριο του 1821 στην Ελβετία και στη Γερμανία. Στη Γαλλία, η πρώτη φιλελληνική επιτροπή ιδρύθηκε στο Παρίσι στις αρχές του 1823. Μεταξύ των μελών της επιτροπής ήταν διακεκριμένες προσωπικότητες της δημόσιας ζωής, φιλελεύθερων αποκλίσεων, όπως ο Πρόεδρός της, δούκας de la Rochefoucault Liancourt, ο δούκας de Broglie, και οι δυο τους γερουσιαστές, καθώς και βουλευτές και τραπεζίτες. Στα μέλη της συμπεριλαμβάνονταν επίσης Έλληνες που ζούσαν στο Παρίσι, όπως ο Αδ. Κοραής, ο Κ. Σχινάς, ο Α. Βογορίδης και ο Δ. Φωτήλας.            

      Ισχυρό φιλελληνισμό ανέπτυξε και ο Victor Hugo. Αυτός ο μεγάλος ποιητής και συγγραφέας και κοινωνικός ακτιβιστής του Ρομαντισμού, που στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση, μ’ ένα πύρινο λόγο, μίλησε για το μεγαλύτερο κίνδυνο της εποχής, την αμάθεια, αυτή πρώτα και μετά η φτώχεια. Για το ηθικό σκοτάδι, για την ανάγκη της δημιουργίας δομών μάθησης, σκέψης και την ενθάρρυνση από μέρους της κυβέρνησης. Το 1829 εξέδωσε τα «Ανατολίτικα», εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση και δεν άφηνε ευκαιρία, από το 1821 μέχρι την Κρητική Επανάσταση του 1866 να εκδηλώνει τον Φιλελληνισμό του.

 Φιλελληνική κίνηση αναπτύχθηκε και στη Μεγάλη Βρετανία. Κορυφαία συμμετοχή ήταν αυτή του Λόρδου Βύρων Μπάιρον. Συμμετείχαν ο λόρδος Έρσκιν (Εrskine), και επιφανή μέλη της αγγλικής αστικής τάξης, όπως ο John Βοwring και ο Edward Βlaquiere. Ο λόρδος Byron έφθασε στο Μεσολόγγι τον Δεκέμβριο του 1823, όπου αγωνίστηκε και πέθανε από ασθένεια το 1824. Τον Βύρωνα ακολούθησαν και άλλοι Βρετανοί, όπως ο οπλουργός Πάρυ (Parry), ο μετέπειτα ιστορικός της Ελληνικής Επανάστασης Τζωρτζ Φίνλεϋ (George Finlay) και ο Εδουάρδος Τρελώνυ (Edward Τrelawny), καθένας από τους οποίους προσέφερε τις υπηρεσίες του στον ελληνικό αγώνα στο μέτρο των δυνατοτήτων του.

Στον συντονισμό της δράσης των φιλελληνικών επιτροπών της Ευρώπης και γενικά της βοήθειας προς τους Έλληνες, ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε ο Ελβετός τραπεζίτης Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος (Εynard), μέλος, συγχρόνως, των φιλελληνικών επιτροπών του Παρισιού και της Γενεύης.

Το φιλελληνικό κίνημα εκδηλώθηκε και στη Βόρεια Αμερική. Χαρακτηριστικό της φιλικής διάθεσης της αμερικανικής κοινής γνώμης απέναντι στους αγωνιζόμενους Έλληνες, είναι το γεγονός ότι ο πρόεδρος Μονρόε, στα ετήσια μηνύματά του τον Δεκέμβριο του 1822, του 1823 και του 1824, εξέφρασε ευχή υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας. 

«Γκαρδιακά χαροποιήθει και του Βάσιγκτον η γη, και τα σίδερα ενθυμήθει που την έδεναν κι αυτή»[16] Δ. Σολωμός

 Τον  Ιανουάριο του 1822 δημοσιεύθηκε η αναγνώριση και η διακήρυξη υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης από τη Δημοκρατία της Αϊτής. 

Οι ξένοι εθελοντές

Στο στρατιωτικό πεδίο, περισσότεροι από 1.200 Ευρωπαίοι (Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί, Πολωνοί και Ελβετοί) πήραν μέρος στον ένοπλο αγώνα, πολεμώντας εναντίον των Οθωμανών, πλάι στους Έλληνες.

Ανάμεσα σε αυτούς γνωστές προσωπικότητες όπως:

Ο συγγραφέας και πολιτικός Rene de Chateaubriand, ο κόμης Santa Rosa, ένας από τους αρχηγούς της Επανάστασης του Πεδεμοντίου του 1821, ο Γάλλος συνταγματάρχης Charles Fabvier, ο Γάλλος αξιωματικός του ναυτικού Jοurdain de la Graviere, ο Βρετανός αξιωματικός του ναυτικού Frank Abney Hastings, ο Γερμανός στρατηγός από τη Βυρτεμβέργη, Κάρολος Νόρμαν (Νοrmann), ο Γάλλος αξιωματικός Βaleste κ.α.

 Η ελληνική επανάσταση ξέσπασε σε μεταβατική περίοδο μεγάλων αντιφάσεων. Το παλιό σύστημα αδυνατούσε να επιβιώσει και το νέο δεν είχε νικήσει ακόμη. Ο λαός με κινητοποίηση όλων των δυνάμεων και με άπειρες θυσίες νίκησε τις αντιφάσεις, κερδίζοντας τη λευτεριά. Γιατί κατάλαβε το πάντα επίκαιρο, 

Σ’ αυτόν τον κόσμο τίποτα δεν χαρίζεται                                         Κερδίζεται μόνο με αγώνες και θυσίες

Και κλείνοντας, θα μου επιτρέψετε να μιλήσω συνοπτικά για δύο αδιαίρετες και εις Πολιτισμό και Παιδεία, στενά δεμένες μεταξύ τους. Η μία προϋποθέτει την άλλη, η μία οδηγεί στην άλλη.    

Συνεχίζουμε να βιώνουμε ως Έλληνες μια μεγάλη κρίση αξιών με αύξηση ανισοτήτων σε όλα τα επίπεδα.

    Μας φοβίζει εμάς τους δυνατούς πολιτιστικά Έλληνες η προοπτική; Μας φοβίζει το Φως; Η απάντηση θα πρέπει να είναι όχι! Μπορούμε να υπερασπιστούμε τον πολιτισμό μας, την ανθρωπιά μας με συνεχή εγρήγορση, γιατί τα οφέλη και του πολιτισμού και της παιδείας δρουν πολλαπλασιαστικά στο κοινωνικό σύνολο. Συνιστούν, συνεπώς, «κεφάλαιο», όχι μόνο χάρη στις άυλες αξίες που ενσωματώνουν, αλλά και λόγω της ευρύτατης αναπτυξιακής τους διάστασης.

    Ο Πολιτισμός δεν είναι μόνο το εύρημα, είναι οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις και η διάδοσή του, είναι ο συνδυασμός με το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

 Ας θυμηθούμε τη ρήση του Μαχάτμα ΓΚΑΝΤΙ 

«Η δύναμη δεν έρχεται μέσα από τη νίκη. Ο αγώνας μετράει και δίνει τη δύναμη. Μην εγκαταλείπεις. Αυτό είναι δύναμη»!

 *Η Αιμιλία Λυμπεράκη – Besson είναι: Πρώην εκπαιδευτικός, Γαλλικής Φιλολογίας και Γλώσσας,  Σύμβουλος εκπαίδευσης Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων, Εμπειρογνώμονας - Εισηγήτρια νέου management  ΗR,  Εκπαίδευσης - Δια Βίου Μάθησης - Απασχόλησης & Ευρωπαϊκών Πολιτικών, Ε.Κ.Δ.Δ.Α. Εμπειρογνώμονας Ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus Plus, Ι.Κ.Υ.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου

πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW 

 Αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα