Ο κοινωνικός ρόλος του γιατρού μέσα από τα Ιπποκρατικά κείμενα
Ο
κοινωνικός ρόλος του γιατρού μέσα από τα Ιπποκρατικά κείμενα
Μαρίας
Αρβανίτη Σωτηροπούλου
γιατρού
συγγραφέα
Προέδρου της «Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας για την προστασία του
περιβάλλοντος και κατά της πυρηνικής και βιοχημικής απειλής»
Όλοι επικαλούνται κι όλοι αγνοούν τον περιλάλητο
Ιπποκρατικό Όρκο. Κανείς δε φαίνεται να γνωρίζει ότι οι έλληνες γιατροί μόλις
πρόσφατα το 1992, για πρώτη φορά από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, μετά
από απόφαση της Συγκλήτου, ορκίστηκαν μετά τόσους αιώνες στον Απόλλωνα, τον
Ασκληπιό, την Υγεία, την Πανάκεια και
όλους τους θεούς της Γης , ότι θα τιμούν τους δασκάλους τους, θα
χρησιμοποιήσουν την τέχνη τους για όφελος των ανθρώπων, δε θα έχουν σεξουαλική
σχέση με κανένα τους ασθενή, δε χορηγήσουν δηλητήριο θανατηφόρο σε κανένα,
ακόμη κι αν τους ζητηθεί, δε θα κάνουν έκτρωση και θα τηρήσουν το ιατρικό
απόρρητο για να κερδίσουν έτσι την εκτίμηση των συνανθρώπων τους (1)
Έχει υποστηριχθεί κατά καιρούς ότι ο Ιπποκρατικός Όρκος
δεν είναι δεν είναι παρά ένας έστω προοδευτικός κώδικας δεοντολογίας κάποιας
οργανωμένης συντεχνίας (2). Αν και έχουμε φθάσει πια στη νομιμοποίηση των
εκτρώσεων στα περισσότερα κράτη και την νομιμοποίηση της «ευθανασίας» από κράτη
όπως η Ολλανδία, η Δανία, ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ και πρόσφατα και η
Αυστραλία ακόμη κι έτσι ο Όρκος παραμένει αξεπέραστος καθορίζοντας με σαφήνεια
τους στόχους άσκησης της ιατρικής Τέχνης.
Γιατί κατά τον Γαληνόν η Ιατρική δεν είναι Επιστήμη (δηλ.
«γνώσις αγαρυία, βεβαία και αμετάπτωτος υπό λόγου») αλλά Τέχνη (δηλ. «σύστημα
εγκαταλείψεων κατά ποιόν και ποσόν συγγεγυμνασμένον προς τι τέλος χρήσιμον εν
τω βίω» (3) Και θα συμφωνούσαμε ότι Τέχνη και όχι Επιστήμη είναι η Ιατρική,
αφού ο άνθρωπος κατά την Ιπποκρατικήν αντίληψιν δεν είναι σύνολον
ανταλλακτικών, αλλ’ ενιαία ψυχοσωματική οντότητα κι ο γιατρός δεν είναι τίποτε
πιο πολύ από «φύσεως υπηρέτης και μιμητής» (4)
Στον Όρκο όμως του Ιπποκράτη υπάρχει και δεύτερο μέρος
λιγότερο γνωστό -στο οποίο προς το παρόν δεν κρίνεται σκόπιμο να ορκίζονται οι
ασκληπιάδες- το ακόλουθο:
«Ορκίζομαι στο μέγα θεό που βρίσκεται πάντοτε ανάμεσα
στους αθανάτους ότι δε θα μολύνω με αρρώστια κανένα ξένο, ούτε θα τελέσω
ολέθρια έργα στους συντοπίτες μου κι ακόμη κι αν προσπαθήσει κάποιος με
δωροδοκία να με πείσει, δε θα εκτελέσω αλγεινή παράβαση (δε θα προκαλέσω
άλγος), ούτε θα δώσω βλαβερά φάρμακα που γνωρίζω ότι θα επιφέρουν θάνατον, ούτε
χάριν φιλίας θ’ ανεχθώ να δίνονται τέτοια φάρμακα, αλλά υψώνοντας τα καθαρά μου
χέρια στο λαμπρό ουρανό και με λογισμό αμόλυντο από κακία θα πράξω εκείνα όσα
διατηρούν τον άνθρωπο σώο παρέχοντας σε όλους την ποθητή ζωοδότρα Υγεία.»(5)
Τι έχει αλλάξει; Ο ιπποκρατικός γιατρός ορκίζεται ότι δε θα μολύνει με αρρώστια
κανένα ξένο πολύ πριν ανακαλυφθούν τα στελέχη του βιολογικού πολέμου, ορκίζεται
να μη τελέσει ολέθρια έργα στους συντοπίτες του πολύ πριν ο Χίτλερ στήσει τα
στρατόπεδά του, πολύ πριν οι γενοκτονίες γίνουν καθεστώς στα κράτη κι αυτό ούτε
για φιλία (διάβαζε πολιτική άποψη) πολύ πριν στηθούν στρατόπεδα στη Σιβηρία, το
Βιετνάμ, τη Γιουγκοσλαβία ή το Γουαντανάμο.
Όλα έχουν ήδη ειπωθεί. Εμείς δε σταθήκαμε να τ’
ακούσουμε. Από το λίκνο της η Ιατρική σ’ διατράνωνε ότι σήμερα προσπαθούμε ν’
αρθρώσουμε. Την ανάγκη δηλαδή της ισορροπίας σώματος και ψυχής, περιβάλλοντος
και ατόμου, Κοινωνίας και κράτους για την αποκατάσταση της υγείας των
πασχόντων. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι το γεγονός ότι ο προστάτης των γιατρών
Απόλλωνας ήταν ταυτόχρονα ο Ήλιος που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους, ότι οι
Δελφοί είναι ο τόπος που το περιβάλλον επιβάλλεται λυτρωτικά στον άνθρωπο, ότι
οι Αμφικτιονίες εδώ γεννήθηκαν, ότι υπό τη επήρεια κάποιων φαρμακευτικών ουσιών
η Πυθία καθόριζε τις παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις μ’ ένα της χρησμό; Το
σύνθημα που δέσποζε στους Δελφούς «ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ» ένας κανόνας που μέχρι σήμερα
αντέχει. Κι η ιπποκρατική εντολή «ωφελέειν ή μη βλάπτειν» (6) στόχος ζωής,
πυξίδα φιλοσοφική στον κόσμο της παραφροσύνης που μας περιβάλλει..
«Ιατρική εστι πρόσθεσις και αφαίρεσις, πρόσθεσις μεν των
ελλειπόντων, αφαίρεσις δε των πλεοναζόντων» κατά τον Ιπποκράτη (7) Η Ιατρική
ανακαλύφθηκε για τον ασθενή «χάριν και ένεκα των πασχόντων» (8) κι αυτό πρέπει
να το σκεφθούν σοβαρά, οι πολέμιοι της «ευθανασίας», όσοι καταδικάζουν τους
ανίατους -και μάλιστα με επώδυνες ασθένειες- ασθενείς σε πειραματόζωα της
ιατρικής τεχνολογίας, εκβιάζοντας την επιβίωση με τεχνητά μέσα -φυσικά μόνο
τους εύπορους ασθενείς- τη στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν στη γη από
απλές ιάσιμες αρρώστιες ή από λιμούς. «Η Ιατρική γεννήθηκε από την παρατήρηση
ότι αρμόζουν διαφορετικές δίαιτες σε υγιείς και πάσχοντες» (9) «Χωρίς την Ιατρική
όλα θα ρυθμιζόντουσαν από την τύχη» (10) και βέβαια «υπάρχει αυτόματη ίαση σε
πολλές αρρώστιες» (11) γιαυτό και «ο γιατρός πρέπει να υποχωρεί με δέος μπροστά
στο θείον» (12) όμως «κάθε πράγμα έχει τη γενεσιουργό του αιτία, έτσι που και η
αυτόματη ίαση μετά έλεγχον καταδεικνύεται μόνο κατ’ όνομα αυτόματη» (13). Και
βέβαια «δε μπορούμε ν’ απορρίψουμε την αρχαία Ιατρική τέχνη επειδή δεν είναι
τόσον ακριβής, αφού κατόρθωσε να φθάσει με τη σκέψη από την άγνοια σε
ακριβέστατα συμπεράσματα και οφείλουμε να θαυμάζουμε τις ανακαλύψεις της σαν
προϊόντα επιμελούς και ορθής αναζήτησης και όχι σαν τυχαίες γνώσεις» (14) και
εδώ εκφράζεται η σχέση της Ιατρικής με την παραϊατρική (βελονισμός,
ομοιοπαθητική) που θα πρέπει να είναι συμπληρωματική και όχι ανταγωνιστική, υπό
τον όρο ότι ασκείται για το καλό του ασθενούς και όχι από τσαρλατάνους που
θέλουν μόνο να πλουτίσουν από τον ανθρώπινο πόνο.
«Σκοπός της Ιατρικής είναι η πλήρης θεραπεία, η άμβλυνση
των οξέων φαινομένων των νόσων και η μη επέμβαση σε ανίατες νόσους, αφού είναι
γνωστό ότι η Ιατρική δεν ανασταίνει νεκρούς» (16) Πόσο τηρείται αυτός ο τρίτος
κανόνας σήμερα, όταν με πρόσχημα την μέχρι τέλους βοήθεια υπέργηροι
καρδιοπαθείς επιβιώνουν μόνο χάρη στη χρήση διαφόρων μηχανημάτων, που τους
επιβάλλονται από τους γιατρούς με πρόσχημα την ιατρική μεγαλοψυχία, ενώ τους
καταδικάζουν σε επώδυνες και καταδικασμένες τελευταίες στιγμές χωρίς ίχνος
ποιότητας ζωής; Πόσο εύκολα αποδέχονται οι γιατροί προς τα έξω την αδυναμία
τους μπροστά στο θάνατο και την ανημπόρια τους μπροστά στον ανθρώπινο πόνο; Και
βέβαια δε μπορούμε να μιλάμε (όπως δυστυχώς κάνουν κάποιοι) για νίκη της
Ιατρικής σε επώδυνες δια βίου περιπτώσεις που το μόνο που πετυχαίνουμε είναι
την παράταση της ζωής ενός ασθενούς που επιβιώνει μαστουρωμένος με όλο και
μεγαλύτερες δόσεις ναρκωτικών στα μεσοδιαστήματα του αβάσταγου πόνου του. Πόσο εύκολα όμως κι
οι ίδιοι οι ασθενείς κατανοούν ότι παρά την εκπληκτική πρόοδο της τεχνολογίας
και της επιστήμης, ο θάνατος πάντα θα είναι ο τελικός νικητής στη μάχη του με
το γιατρό, πως η Ιατρική γεννήθηκε απλώς για να μας κάνει πιο εύκολο αυτό το
ανεπίστροφο ταξίδι; Είναι γεγονός ότι πολλοί γιατροί π.χ. ο νευροχειρουργός Ζ.
Καψαλάκης (πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW) δεν εφάρμοσαν στον εαυτό τους τη θεραπεία
που θα ήταν υποχρεωμένοι να εφαρμόσουν στους ασθενείς τους, ενώ όσοι μαθαίνουν
την αλήθεια της κατάστασής τους π.χ. Ζακλίν Ωνάση-Κένεντι προτιμούν να πεθάνουν
με αξιοπρέπεια στο σπίτι τους παρά να παρατείνουν μια μαρτυρική ζωή.
«Η Ιατρική πρέπει να βρίσκεται κοντά στο λαό και να
γίνεται κατανοητή από όλους» (17) «γιατί μπορεί οι πλείστοι των γιατρών να
είναι αμαθείς» (18) αλλ’ «είναι αδύνατον να μάθει κανείς κάτι για την ανθρώπινη
φύση, αν δεν ξεκινήσει από την Ιατρική, που είναι η μόνη Τέχνη που αποτελεί το
κλειδί για κάθε επιστήμη». (19) Γιαυτό και «Ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος» (20)
Αυτός είναι ο πυρήνας της Ιπποκρατικής σκέψης. Με αυτή τη
φιλοσοφία η Ιατρική είναι ο φυσικός προμαχώνας της Ειρήνης και της Οικολογίας.
Ο Ιπποκράτης δεν αρκέστηκε στο να περιθάλπει τους αθηναίους στο λοιμό του
Πελοποννησιακού πολέμου. Πολυταξιδεμένος, στο σύγγραμμά του «περί αέρων, υδάτων και τόπων» (21) περιγράφει τη
σχέση περιβάλλοντος και ανθρώπου, κατανοεί τη διαφορά στη νοοτροπία των λαών
και προσπαθεί να προσεγγίσει τη δική τους οπτική γωνία. Αν και ζούσε κοντά
στους πολιτικούς ηγέτες της εποχής δε διστάζει ν’ αποταθεί στο λαό της
Θεσσαλίας με τον «Επιβώμιο» (22) λόγο του όταν οι αθηναίοι απείλησαν την Κω και
ν’ αποτρέψει έτσι εκείνος ο πρώτος γιατρός για πρώτη φορά ένα πόλεμο. Ο γιατρός κατά την Ιπποκρατικήν αντίληψη δεν είναι τεχνικός επισκευής
ανθρωπίνων ανταλλακτικών, επειδή ο κάθε
άνθρωπος είναι μια μοναδική ψυχοσωματική ενότητα. Η ζωή του ασθενούς είναι υπέρτατη αξία και κανείς δεν έχει
δικαίωμα να επιλέγει ανάμεσα σε φίλους ή εχθρούς, νέους ή γέρους, πλούσιους ή
φτωχούς.
Όμως τι προσόντα
πρέπει να έχει ο υποψήφιος γιατρός κατά την Ιπποκρατική αντίληψη; «Όποιος θέλει
ν’ αποκτήσει ακριβή γνώση της ιατρικής πρέπει να διαθέτει ιδιοφυία, σωστή
διδασκαλία πρόσφορο περιβάλλον, φιλομάθεια, φιλοπονία και χρόνον πολύ και
πρόσφορον, γιατί ότι συμβαίνει με τα φυτά στη γη το ίδιο αρμόζει και στην
Ιατρική παιδεία. Η φύση είναι το έδαφος, τα μαθήματα ο σπόρος, το περιβάλλον
μοιάζει με την τροφή που δίνει στα σπαρτά ο καθαρός αγέρας, η φιλοπονία
αντιστοιχεί με την καλλιέργεια και χωρίς το χρόνο τίποτε δεν αναπτύσσεται στη
γη» (24)
Κατά το Γαληνό, όποιος επιθυμεί να σπουδάσει ιατρική
πρέπει να είναι «αγχίνους, μνήμων και φιλόπονος, ούτε των θεωρημάτων το
χαλεπόν, ούτε του χρόνου το μήκος, ούτε της ασκήσεως τον πόνον αποφεύγων»
πρέπει ν’ αγαπά να ταλαιπωρείται για τα κάλλιστα, όσο για όσους επιδιώκουν
«πλούτον, τιμάς, και δύναμιν πολιτικήν» είναι προτιμότερον «μηδ’ άπτεσθαι τήσδε
της θεωρίας, μηδ’ εις ανάπλεων βορβόρου φρέαρ εμβάλειν ύδωρ καθαρόν, αφανίσει τε
γαρ το ύδωρ και το φρέαρ ουδέν ωφελήσει» (25). Πόσοι γιατροί σήμερα είναι
πηγάδια καθαρά; Πόσοι δε μολύνουν το καθαρό νερό της Ιατρικής με τις φιλοδοξίες
τους για εύκολο πλουτισμό και πολιτικές βλέψεις;
Ποιος όμως είναι ο Ιπποκρατικός γιατρός; «Οι γιατροί
πρέπει να είναι ντυμένοι απλά και σοβαρά, να είναι όποιοι δείχνονται,
διαχυτικοί, αλλά όχι περίεργοι, εύστροφοι στις απαντήσεις, δύσκολοι στις
αντιρρήσεις, κυριολεκτικοί και ομιλητικοί στις ομοφωνίες, μετριοπαθείς προς
όλους, σιωπηλοί στις ταραχές, διατηρώντας τη μνήμη και την υπομονή τους σε
συνθήκες ηρεμίας, δρώντας το σωστό χρόνο, λιτοδίαιτοι και αυτάρκεις,
υπομονετικοί, αναμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία, αναφέροντας στους λόγους τους
μόνον όσα έχουν αποδειχθεί, μιλώντας με καλλιέπεια και χάρη, τελειώνοντας πάντα
τα λόγια τους με την απόδειξη της αλήθειας των όσων εξέθεσαν» (26) Και βέβαια
αυτά δε διδάσκονται. Ο γιατρός κατά τον Ιπποκράτη γεννιέται «διότι η χρήση και
της σοφίας και της τέχνης είναι αδίδακτη», ενώ «αν υπάρχει η κατάλληλη φύση στο
γιατρό η σοφία χρησιμεύει για να μαθαίνει κανείς τα έργα της φύσης» (27) Η
διδασκαλία της Ιατρικής τέχνης πρέπει να είναι συνδυασμός θεωρίας και πράξης
«κάθε χρήσιμη εμπειρία προκλήθηκε από την περιέργεια» (28) «ότι χρησιμοποιείται
από την τέχνη προήλθε από την θεωρία, ενώ ότι ειπώθηκε δίχως να τεκμηριωθεί με
την τέχνη είναι ενδεικτικό ατεχνίας και αμάθειας» (29)
Ο γιατρός πρέπει να είναι ευγενικός και προσηνής «γιατί
το αυστηρό ύφος είναι αντιπαθές και στους υγιείς και στους πάσχοντες, να μην
εξηγεί στον άρρωστο παρά μόνο τα αναγκαία για να μη θεωρηθεί ότι τον προτρέπει
σε άσκοπες θεραπευτικές επεμβάσεις» (30) Ας αναλογιστούμε εδώ πόσες άσκοπες
διαγνωστικές επεμβάσεις και εξετάσεις γίνονται σήμερα στην καθ’ ημέρα Ιατρική πράξη, προσδίδοντας
μάλιστα κύρος στους γιατρούς που τις συστήνουν, ενώ θα μπορούσαν να είχαν
αποφευχθεί από την καλή κλινική εξέταση και την αντιμετώπιση του πάσχοντος σαν
ολοκληρωμένου Ανθρώπου και όχι σαν
αντικειμένου της επιμέρους ειδικότητας. Συνήθως σήμερα, κυρίως στα ασφαλιστικά
ταμεία έχει έτοιμη τη σφραγίδα του τσεκ άπ και προχωρεί στην αξονική τομογραφία
πριν αγγίξει τον άρρωστο.
Ο Ιπποκράτης προτρέπει «ν’ αποφεύγεις τις επιδεικτικές
επεμβάσεις που κινούν την περιέργεια και μπορεί να είναι επιφανειακές και προς
επίδειξιν» (31). Για τον Ιπποκράτη ο γιατρός επεμβαίνει για να θεραπεύσει τον
άρρωστο και όχι για να γίνει τηλεοπτικό αστέρι ή πρωτοσέλιδο των MEDIA. «Ο γιατρός οφείλει
να ενθαρρύνει τον ασθενή, αλλά και με αυστηρότητα να επιβάλει τη σωστή αγωγή»
(32) Μπορεί ν’ απαιτήσει από τους συγγενείς τη μεταφορά του ασθενή σε
υγιεινότερο περιβάλλον (33) αλλά έχει χρέος έντεχνα να τον παρηγορεί, να μην
τον αφήνει να κατανοήσει τη βαρύτητα της νόσου «γιατί στους περισσότερους η
προαγγελία της εξέλιξης της νόσου ώθησε τα πράγματα στα άκρα» (34)
Ο γιατρός πρέπει να είναι ηθικός και σώφρων, τίμιος και
αγαθός και να φέρεται σε όλους με σεμνότητα και φιλανθρωπία (35) Να προσέχει τι
εντολές δίνει, γιατί το επάγγελμά του του δίνει την ευχέρεια να διατάσσει (36)
και να γνωρίζει ότι «τα παρεχόμενα στον άρρωστο σπάνια γίνονται ευπρόσδεκτα
όταν προσφέρονται πανομοιότυπα για κάθε περίπτωση» (37) Η Ιατρική για τον
Ιπποκράτη πρέπει να εξατομικεύεται και αυτός είναι ο πυρήνας της Ιπποκρατικής
αντίληψης. Ο γιατρός ακόμη πρέπει να είναι δίκαιος και ακριβής, γιατί «οι
γιατροί αναπτύσσουν στενές σχέσεις με τους ασθενείς, που θέτουν τον εαυτό τους
υποχείριο στους γιατρούς, έτσι που ο γιατρός μπορεί να βρίσκεται κάθε ώρα στο
σπίτι των ασθενών με τις γυναίκες και τις παρθένες θυγατέρες τους και τα
πολυτιμότερα αντικείμενά τους. Γιαυτό και ο γιατρός οφείλει να είναι εγκρατής»
(38)
Βέβαια για τον Ιπποκράτη ο γιατρός δεν είναι ο άγιος
Ανάργυρος της χριστιανικής παράδοσης. Τίποτε δεν του δόθηκε δωρεάν κατά το
«δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε» (39) Ο γιατρός
είναι επαγγελματίας που εξασφαλίζει το βιοπορισμό του μέσα από την
άσκηση της τέχνης του κι εδώ ακριβώς υπάρχει το μεγαλείο της ιπποκρατικής
ηθικής, ο γνήσια φιλάνθρωπος χαρακτήρας της ιατρικής τέχνης.
«Να μην αποβλέπετε στη ιατρική αμοιβή παρά μόνο σαν μέσο
ικανοποίησης της επιθυμίας σας για περαιτέρω γνώση. Σας παρακινώ να υπολογίζετε
την αμοιβή σας ανάλογα με τη φτώχεια ή τον
πλούτο του κάθε ασθενή, χωρίς ποτέ να απαιτείτε υπέρογκα ποσά με
απάνθρωπο τρόπο. Μερικές φορές να παρέχετε τις υπηρεσίες σας και δωρεάν,
σκεπτόμενοι κάποιες παλιότερές σας υποχρεώσεις ή λαμβάνοντας υπ’ όψιν την
τωρινή σας φήμη. Αν δε σας παρουσιαστεί η ευκαιρία να βοηθήσετε κάποιον ξένο ή
άπορο, αυτό είναι κατ’ εξοχήν ένδειξη παροχής ιατρικής αντίληψης. Γιατί όπου
υπάρχει φιλανθρωπία, εκεί συνυπάρχει κι ο έρωτας της επιστήμης» (40) «Χρειάζεται
να προσθέσουμε και σ’ αυτό μια συμβουλή. Αν από την αρχή ασχολείσαι με την
αμοιβή σου, θα προκαλέσεις στον άρρωστο την υποψία ότι μπορεί λόγω διαφωνίας ως
προς το ποσόν να τον εγκαταλείψεις ή να τον παραμελήσεις ή ότι δε θα του
συστήσεις την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Γιαυτό και λέω ότι δεν πρέπει ν’
απασχολεί καθόλου το γιατρό η αμοιβή του. Αυτή η υπενθύμιση είναι επιβλαβής για
τον άρρωστο πολύ περισσότερο αν πάσχει από οξεία νόσο, που η ταχυτάτη εξέλιξη
δεν επιτρέπει ούτε παρέχει χρόνο στον έντιμο θεραπευτή να συζητά το συμφέρον
του, όταν προέχει το συμφέρον του αρρώστου. Είναι προτιμότερο να φροντίζει ο
γιατρός για την καλή του φήμη. Γιατί είναι προτιμότερο να παραπονείται επειδή
κάποιοι που σώθηκαν από αυτόν στάθηκαν αγνώμονες παρά να εξαπατά βαρέως
πάσχοντες και να τους αφαιρεί χρήματα απομυζώντας τους» (41)
Όσο για τους αρρώστους που συνηθίζουν να
περιφέρονται από γιατρό σε γιατρό ο
Ιπποκράτης πιστεύει ότι «είναι άξιοι αδιαφορίας, αλλ’ όχι τιμωρίας» (42)
Οι σχέσεις μεταξύ των γιατρών καθορίζονται ρητά από τον 1ο
Ιπποκρατικό Όρκο (43) και είναι ευτύχημα ότι μέχρι τις μέρες μας επιζεί στην
πλειοψηφία η άποψη οι γιατροί να μη δέχονται αμοιβή από ασθενή γιατρό. Όμως ο
Ιπποκράτης προβλέπει ακόμη και για τα ιατρικά συμβούλια. «Δεν είναι απρεπές,
λέει, αν κάποιος γιατρός νιώθει αμηχανία σε κάποια περίπτωση να προσκαλεί και
άλλους γιατρούς να εξετάσουν από κοινού τον ασθενή και να συνεργαστούν για την
εφαρμογή της καλύτερης θεραπείας. Όμως ουδέποτε οι γιατροί που συναντώνται πάνω
από έναν άρρωστο δεν πρέπει να φιλονικούν και να χλευάζονται. Γιατί σας το λέω
με όρκο ότι ποτέ δεν πρέπει η σκέψη του γιατρού να φθάσει στο επίπεδο που να
τον κάνει να φθονήσει έναν άλλο γιατρό γιατί αυτό προδίδει αδυναμία. Τούτο
πράττουν μόνον όσοι επιτηδεύονται επαγγέλματα παραπλήσια προς τα χύδην αγοραία»
Στον
Πρώτο και γνωστότερο αφορισμό «ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς,
η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή» συνεχίζεται «πρέπει λοιπόν όχι μόνον ο
γιατρός να παρέχει μόνος του στον άρρωστο τα αναγκαία, αλλά να βοηθούν και ο
πάσχων και οι συγγενείς του και να υφίστανται όλες οι εξωτερικές πρόσφοροι
συνθήκες» (46) Ο Γιατρός λοιπόν δικαιούται ν’ απαιτήσει το σωστό διαιτολόγιο,
το υγιεινό περιβάλλον, την με μέτρο άσκηση και στον 16ο Αφορισμό ν’
απαιτεί «σε ελλιπή διατροφή, λιγότερη εργασία» (45) Αν αναλογιστούμε ότι για
τον ιπποκρατικό γιατρό ο αφέντης και ο δούλος μετρούσαν ίδια σε μια
δουλοκτητική κοινωνία καταλαβαίνουμε το βάρος της κοινωνικής ευθύνης κάθε
γιατρού σήμερα, που η εξέλιξη της ιατρικής θέτει στο γιατρό τραγικά διλήμματα
επιλογών από τα ράντζα των νοσοκομείων μέχρι τις λίστες αναμονής των
μεταμοσχεύσεων. Κι αυτό σε κατάσταση ειρήνης. Σε κάθε πόλεμο οι ηλικιωμένοι και
οι χρόνιοι πάσχοντες παραμελούνται εξ ορισμού υπέρ των τραυματιών, ενώ οι
μάχιμοι αντιμετωπίζονται πάντα ευνοϊκότερα από τους αμάχους.
Επειδή ο πόλεμος αντίκειται στη θεμελιώδη ιατρική ηθική
οι γιατροί σε κάθε πόλεμο βρέθηκαν πάντα στην πρώτη γραμμή του για να
περισώσουν ότι μπορούν περιθάλποντας τους στρατιώτες που κομματιάζονται στα
φονικά πεδία ή τον άμαχο πληθυσμό που εξολοθρεύεται από βόμβες, λιμούς ή
επιδημίες στα μετόπισθεν. Από την εποχή του τρωικού πολέμου κιόλας βλέπουμε ότι
στο γιατρό κάθε κοινωνία όχι μόνο επιτρέπει, αλλά και επιβάλλει μια προνομιακή
θέση πάνω από παρατάξεις, με μόνη σημαία το συμφέρον του ενός ανθρώπου, που
έτυχε σ' αυτή τη μάχη να γλιτώσει.
Όμως ο γιατρός
δε μπορούσε να μένει απαθής σώζοντας κάθε φορά με τόσο κόπο τον καθένα
τραυματία για να τον βλέπει να
ξαναγίνεται βορά των όποιων όπλων. Γιαυτό και γιατροί δημιούργησαν και
στελεχώνουν οργανισμούς όπως ο "Ερυθρός Σταυρός" ή οι "Γιατροί χωρίς σύνορα" και οι
"Γιατροί του κόσμου" ή η "International Physicians for the
Prevention of Nuclear War" (Νόμπελ Ειρήνης 1985) της οποίας αποτελούμε τον
ελληνικό κλάδο. Γιατροί που σπεύδουν με κίνδυνο της ζωής τους, όπου η ανάγκη
τους καλεί. Γιατροί που όπως ο
Λαμπράκης, ο Αλλιέντε και ο Σβάιτσερ ανήκουν στους πρωτοπόρους και μάρτυρες του
ειρηνιστικού κινήματος. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Ο γιατρός έχει καθήκον να προλαβαίνει
τις πολιτικές αποφάσεις που οδηγούν σε πόλεμο. Γιατί για τους γιατρούς, η
ειρήνη είναι η κατάσταση υγείας της διεθνούς κοινωνίας. Γιατί μόνο σε συνθήκες
ειρήνης μπορεί ο γιατρός ν' ασκήσει το λειτούργημά του, που είναι η προάσπιση
της ζωής πάνω στον πλανήτη μας.
Η άσκηση της Ιατρικής έτσι όπως τη χάραξε ο Ιπποκράτης
είναι πολιτική πράξη. Η Ιατρική πράγματι χρησιμοποιήθηκε από την άρχουσα τάξη
σαν εργαλείο επικράτησης την εποχή της αποικιοκρατίας και μέχρι σήμερα
χρησιμοποιείται σα μοχλός ελέγχου του τρίτου κόσμου που σπαράσσεται από λιμούς
και επιδημίες. (45) Πάντα όμως υπήρχαν οι γιατροί που αντιστάθηκαν.
Ο γιατρός καλείται και σήμερα να υπερασπιστεί την
ποιότητα ζωής του ασθενή του, να γίνει η ασπίδα του μπροστά στον κάθε κίνδυνο
που απειλεί την ανθρώπινη υγεία, αντιτασσόμενος στο οποιοδήποτε κατεστημένο,
σύμμαχος πάντα με όσους παλεύουν για μια καλύτερη ζωή, σε αρμονία με το
περιβάλλον. Ο γιατρός έχει χρέος να προβλέπει τον κάθε κίνδυνο από την
καταστροφή του περιβάλλοντος, να τεκμηριώνει τις μελέτες που αποδεικνύουν την
βλάβη του ανθρώπινου οργανισμού από ορισμένες εξελίξεις της τεχνολογίας και την
αλόγιστη χρήση των πηγών ενέργειας, να καταγγέλλει τους υπεύθυνους για τις
επαγγελματικές νόσους και την παιδική εργασία που καταδικάζει τα παιδιά σε
πρόωρο θάνατο, να προσπαθεί να προλάβει καταστάσεις που μαζικά εξοντώνουν τους
ανθρώπους όπως ο πόλεμος και τα πυρηνικά και να προτείνει λύσεις γιατί «κάλλιον
εστι το προλαμβάνειν του θεραπεύειν» (46)
Μπορούμε ακόμη να στηριζόμαστε στο γιατρό; Μπορεί ο
πολίτης να εμπιστεύεται τους γιατρούς του μετά τη θύελλα που ξεσηκώνουν κάθε
τόσο οι καταγγελίες που προβάλουν τα ΜΜΕ;
Μα κάθε άνθρωπος, κάθε επάγγελμα, κάθε ιδέα δεν είναι
παρά αντανάκλαση της ιστορικής στιγμής. Δεν είναι τυχαίο πως και ο Ιπποκράτης
είναι παιδί της κλασσικής Ελλάδας. Δε ζούμε στο Χρυσό αιώνα. Ο γιατρός θα είναι
τόσο Ιπποκράτης όσο οι καλλιτέχνες μας θυμίζουν το Φειδία ή το Σοφοκλή, όσο οι
πολιτικοί μας άρχοντες μοιάζουν στον Περικλή. Τα θαύματα σπάνια
επαναλαμβάνονται. Αρκεί να ξέρουμε ότι έγιναν. Αρκεί να μην τα ξεχνάμε. Αρκεί
να θυμόμαστε ότι κάθε γνώση όπως και «η Ιατρική υπάρχει από παλιά σαν αρχή και
χαραγμένη οδός και όσα μέχρι σήμερα ανακαλύφθηκαν είναι πολλά και καλά κι
ανακαλύφθηκαν με το πέρασμα πολλού χρόνου και θ’ ανακαλυφθούν και τα υπόλοιπα,
αν κάποιος ικανός θελήσει να προχωρήσει, αφού μάθει όσα μέχρι σήμερα έχουν
ανακαλυφθεί».(15)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1)
Ιπποκρ. Ορκος 1
2)
Intenmedica
1ο τεύχος Στ.
Δετοράκης «Ο Ιπποκρατικός όρκος»
3)
Γαληνός XIV,884
4)
Γαληνός V,353, IX,823, XVI, 35
5)
Ιπποκρ.Littre X,56
6)
Ιπποκρ.Littre VI,92
7)
Ιπποκρ.Littre Χ , 20
8)
Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 3/25
9)
Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 5/20
10) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 1/15
11) Ιπποκρ Littre Περί Ευσχημοσύνης
6/20
12) Ιπποκρ Littre Περί Ευσχημοσύνης
6/15
13) Ιπποκρ Littre Περί Ευσχημοσύνης
6/25
14) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 12/35
15) Ιπποκρ.Littre Περί Τέχνης 3/43
16) Ιπποκρ.Littre Περί Τέχνης 1/5
17) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 3/18
18) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 9/25
19) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 20/35
20) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
5/36
21) Ιπποκρ.Littre Περί αέρων υδάτων
και τόπων
22) Ιπποκρ.Littre Επιβώμιος
23) Ιπποκρ.Littre Νόμος 2/ 2-10
24) Γαληνός ΙΧ,
645
25) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
3/25-35
26) Ιπποκρ.Littre Περί Αρχαίης Ιητρικής 12/39
27) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
3/25-35
28) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
2/25
29) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
16-20
30) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
7/25
31) Ιπποκρ.Littre Παραγγελίαι 2-21
32) Ιπποκρ.Littre Περί ευσχημοσύνης
15/15
33) Ιπποκρ.Littre Περί
ευσχημοσύνης16/20-24
34) Ιπποκρ.Littre Περί
ευσχημοσύνης15/12
35) Ιπποκρ.Littre Περί Ιητρού 2/1-5
36) Ιπποκρ.Littre Περί Ιητρού 1/10-12
37) Ιπποκρ.Littre Περί Ιητρού 1/20-23
38) Ευαγγελικό
απόσπασμα
39) Ιπποκρ.Littre Παραγγελίαι 4/7
40) Ιπποκρ.Littre Παραγγελίαι 4/4
41) Ιπποκρ.Littre Παραγγελίαι 8/4
42) Ιπποκρ. Ορκος
2/5-10
43) Ιπποκρ.Littre Παραγγελίαι 8/20
44) Ιπποκρ.Littre Αφορισμοί 1
45) Ιπποκρ.Littre Αφορισμοί 16
46) Ιπποκρ.Littre Αφορισμοί 13
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου