Στο Άουσβιτς της Καμπότζης

το μνημείο της Τολ Σεγκ όπου φυλάσσονται κρανία εκτελεσμένων

Στο Άουσβιτς της Καμπότζης

«Όπου κλείνει ένα σχολείο ανοίγει μια φυλακή», λέγαμε δίχως ποτέ να υποπτευόμαστε την φρικτή ενσάρκωση του διδακτικού ρητού. Και πράγματι το 1962 χτίστηκε στην Πνομ Πεν ένα σχολειό που έμελε να μετατραπεί, από τον Πολ Ποτ και τους Ερυθρούς Χμερ του, στο Γραφείο Ασφάλειας S- 21, το σημερινό μουσείο Γενοκτονίας του Τολ Σλενγ. Τέσσερα σχολικά κτίρια διαμορφώθηκαν σε φυλακές υψίστης ασφαλείας, όπου κρατήθηκαν σύμφωνα με τα αρχεία που διασώθηκαν 10.499 ενήλικες, ενώ εκτελέστηκαν πάνω από 2000 παιδιά. Αυτοί oι πολιτικοί κρατούμενοι ανήκαν σε οποιαδήποτε κοινωνική τάξη και φυλακιζόντουσαν με τις οικογένειές τους. Οι εργάτες στοιβαζόντουσαν σε απλές σχολικές αίθουσες ανά 20-40 άνδρες στο ισόγειο και γυναίκες στον πρώτο όροφο, ενώ τα παιδιά εκτελούντο αμέσως. Οι γυναίκες βιάζονταν συστηματικά και όλοι στριμώχνονταν στο πάτωμα της κάθε αίθουσας σιδηροδέσμιοι με βαριές αρπάγες στα πόδια και τους έδιναν ένα πλαστικό δοχείο για να ικανοποιούν -μόνο μετά από έγκριση των φυλάκων- τις φυσικές τους ανάγκες.

από το μουσείο της φυλακής μηχανή βασανισμού και εικόνες του τρόπου χρήσης του 

Οι διανοούμενοι και οι αλλοδαποί φυλακιζόντουσαν σε διπλανό κτίριο, όπου οι αίθουσες είχαν πρόχειρα χωριστεί σε ατομικά κελιά, ενώ είχαν ανοιχτεί δίοδοι ανάμεσα στις αίθουσες για να μπορεί ο κάθε δεσμοφύλακας να ελέγχει τη σκληρότητα του διπλανού συναδέλφου του, έτσι που συχνά οι φιλάνθρωποι ή απρόσεκτοι φύλακες κατέληγαν φυλακισμένοι. Οι βασανισμοί και οι κακοποιήσεις ήταν συνεχείς, η υγιεινή ανύπαρκτη και οι περισσότεροι κατέληγαν σε μαζικούς τόπους εκτέλεσης. Σε μια χώρα με πληθυσμό 12 εκατομμύρια κατοίκους 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι κατέληξαν στους τόπους μαζικής εκτέλεσης από το 1975 έως το 1979, που το καθεστώς Πολ Ποτ παρέμεινε στην εξουσία. Η φρίκη είναι μεγαλύτερη από τα εγκλήματα των ναζί, καθώς αυτή η γενοκτονία δεν έγινε από κάποιον εισβολέα, αλλά από ένα ιδεαλιστή κομμουνιστή, τον οποίο το 1975 ο λαός υποδέχθηκε σαν απελευθερωτή για να μετατραπεί στον χειρότερο σφαγέα, που γνώρισε πρόσφατα η ανθρωπότητα και ο οποίος πέθανε ατιμώρητος από καρδιακή προσβολή στο κρεβάτι του.

Εντύπωση ακόμη προκαλεί το γεγονός ότι, αν και έχουν περάσει ελάχιστα χρόνια από την τραγωδία, σήμερα στο Μουσείο γενοκτονίας μπορείς να δεις να φωτογραφίζονται για τις ανάγκες κάποιου δυτικού ντοκιμαντέρ οι επιβιώσαντες των θυμάτων πλάι στους δεσμοφύλακες, ενώ δεν καταγράφηκαν πράξεις αντεκδίκησης, ούτε παρατηρήθηκε η βαθειά κοινωνική διάσταση που βιώσαμε στην Ελλάδα μετά τον εμφύλιο.

το ανάκτορο-μουσείο της πρωτεύουσας

Η ιστορία της περιοχής είναι ελάχιστα γνωστή για να μπορέσουμε να ψηλαφίσουμε τα αίτια αυτής της τραγωδίας. Η Καμπότζη υπάρχει από τον 1ο μΧ αιώνα και έγινε αυτοκρατορία, που κάλυπτε σχεδόν όλη την Ινδοκίνα την εποχή της ακμής των Χμερ από το 800 μΧ μέχρι τον 14ο αιώνα, οπότε εισέβαλαν οι Ταϊλανδοί κατέστρεψαν την μεγαλειώδη πόλη του Ανγκόρ και συρρίκνωσαν νοτιότερα την Καμπότζη. Ακολούθησε η γαλλική αποικιοκρατία από το 1863. Το 1953 αποκτά την ανεξαρτησία της και ο βασιλιάς Σιχανούκ γίνεται πρωθυπουργός!!

στούπα στη Πνομ Πεν

Όμως το 1969 ο πόλεμος του Βιετνάμ επεκτείνεται και στην Καμπότζη. Το 1970 ο Λον Νολ κάνει πραξικόπημα κατά του Σιχανούκ και οι αμερικανοί εισβάλουν από το Νότιο Βιετνάμ. Το 1975 οι Ερυθροί Χμερ υπό τον Πολ Ποτ παρελαύνουν στην Πνομ Πεν. Ο λαός τους υποδέχεται με πανηγυρισμούς. 24 ώρες μετά ο μεν βασιλιάς μένει φυλακισμένος στο παλάτι του, και τα κυβερνητικά κτίρια διατηρούνται, όμως κάθε ιδιωτικός χώρος, από το απλό καλύβι του εργάτη μέχρι τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής και από τα νοσοκομεία μέχρι τους ναούς καταστρέφονται, ενώ όλος ο αστικός πληθυσμός εξαναγκάζεται να μεταναστεύσει για να πραγματοποιήσει την κουμμουνιστική αγροτική επανάσταση.

όργανα βασανισμού

Μέσα σε 4 χρόνια το 10% του λαού της Καμπότζης είχε πέσει θύμα της παράνοιας του ιδεαλισμού του Πολ Ποτ, ενώ ο Σιχανούκ διέφυγε με ασφάλεια στην Κίνα. Το 1979 μια δράκα Ερυθρών Χμερ που είχαν διαφύγει στο Βιετνάμ εισβάλει με βιετναμέζικο στρατό, ενώ το 1983 ο γιος του Σιχανούκ, Ραναρίς, ενώ ο εμφύλιος εξακολουθεί να μαίνεται στα βουνά, επιστρέφει ηγούμενος αντικομμουνιστικού πραξικοπήματος και κερδίζει στις εκλογές του 1993 επαναφέροντας το Σιχανούκ στο θρόνο. Τέλος του 2004 ο Ραναρίς στέφθηκε βασιλιάς και ο συνταξιούχος πια τιμημένος τέως βασιλιάς Σιχανούκ ζει τον περισσότερο καιρό στην Κίνα. Από το 1991 που υπεγράφη συνθήκη κατάπαυσης και μπήκαν οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ το νόμισμα, που κυκλοφορεί ελεύθερα είναι το αμερικανικό δολάριο,-το καμποτζιανό ριελ στην πράξη δίνεται μόνο σε ρέστα και χρησιμοποιείται μόνο για φιλοδωρήματα-.

η σύγχρονη πραγματικότητα της Καμπότζης

Η κυβερνητική διαφθορά φαίνεται ν’ αποτελεί μείζον πρόβλημα, κάθαρση δεν έγινε ποτέ και αξιωματούχοι του καθεστώτος Ποτ επιβιώνουν και στη σημερινή κυβέρνηση, ενώ οι βιετναμέζοι έχουν αποκτήσει τεράστια αντισταθμιστικά οφέλη από την «ειρηνευτική» τους εισβολή ειδικά στην χρυσοφόρο τουριστική περιοχή του Ανγκόρ. Ελονοσία και Δάγκειος ενδημούν, οι νάρκες ακόμη προκαλούν νεκρούς και αναπήρους που ζητιανεύουν ή διεκδικούν μια θέση εργασίας. Η κρατική περίθαλψη δεν είναι δωρεάν και ευτυχώς υπάρχουν ιδιωτικές πρωτοβουλίες όπως του δρ Ρίχτερ που παρέχουν δωρεάν περίθαλψη στα παιδιά.

στην πόλη Πνομ Πεν

Η υποδομή της χώρας είναι κατεστραμμένη και οι δρόμοι ασφαλτοστρώνονται τμηματικά με την βοήθεια ξένων κυβερνήσεων. Η Καμπότζη αποτελεί τη χώρα με το νεότερο πληθυσμό στον κόσμο (80% κάτω των 30 ετών) και 65% γυναίκες. Το 95% του πληθυσμού είναι βουδιστές και μάλιστα ινδουιστικού στυλ. Έτσι ερμηνεύεται η ηρεμία με την οποία αποδέχονται και τη φρίκη της γενοκτονίας.

το έδαφος γύρω από το Μνημείο σπαρμένο με κόκαλα και ρούχα των εκτελεσθέντων

Για μας είναι αδιανόητη η εικόνα ενός μόνο από τα πεδία μαζικής εκτέλεσης κοντά στην Πνομ πεν, όπου σε 86 μαζικούς τάφους αποκαλύφθησαν κρανία 8.985 θυμάτων, που συνάχτηκαν με προσοχή ταξινομήθηκαν ανά ηλικία και τοποθετήθηκαν σε τύμβο ανοικτό, όπου καθένας μπορεί να δει πάνω τους τα σημάδια από τις σφαίρες ή τα τσεκούρια που προκάλεσαν το θάνατο.

φοινικόδενδρο στον τόπο εκτέλεσης

Αυτό που προκαλεί στους ίδιους τους καμποτζιανούς μεγαλύτερη αποστροφή ήταν ότι οι βασανιστές χρησιμοποιούσαν τα φύλλα του φοινικόδεντρου σαν πριόνια για ν’ αποκεφαλίσουν τα θύματά τους, επειδή το φοινικόδενδρο είναι βαθειά δεμένο με την κουλτούρα τους -το χρησιμοποιούν από πηγή ζάχαρης και οινοπνεύματος μέχρι υλικό καλαθοπλεκτικής και υφαντουργίας- και μόνο κάποιοι πολύ διεστραμμένοι μπορούσαν να το αξιοποιήσουν σαν φονικό εργαλείο. Αν και έχουν χτίσει ανάχωμα για να προφυλάξουν τους μαζικούς τάφους από τα νερά που κατακλύζουν τη γη κατά τη διάρκεια των μουσσώνων, ήδη παντού είναι διάσπαρτα οστά και ρούχα των εκτελεσμένων που μαρτυρούν την ισοπέδωση του θανάτου και την ατομικότητα της κάθε απώλειας.

Εδώ δεν ψάχνουν το DNA αναζητώντας την ταυτότητα του κάθε θύματος. Άλλωστε πολλές οικογένειες έχουν εξαλειφθεί ολοκληρωτικά. Στο αμμώδες έδαφος πλάι σε ανακατεμένα ανθρώπινα οστά βλέπεις κουρελάκια με παιδικά κεντίδια ν’ ανακατεύονται με το πανί, που έδενε τα μάτια κάποιου άλλου θύματος. Οι καμποτζιανοί πιστεύουν ότι τα πνεύματα των θυμάτων επιβιώνουν, έχουν ήδη μετενσαρκωθεί σε μιαν ανώτερη ζωή και παίρνουν την εκδίκησή τους από την Ιστορία, που τόσο φρικτά τους χρησιμοποίησε. Για μας τους δυτικούς αυτή είναι μια τραγωδία δίχως κάθαρση, που όμως μένει στη σκιά, επειδή δεν αγγίζει το δυτικό μας κάστρο αυταρέσκειας. Ενώ έχουν γραφεί εκατομμύρια σελίδες για τα θύματα των ναζί, ενώ τα θύματα του Στάλιν αξιοποιήθηκαν και σήμερα αγιοποιούνται, και για τα θύματα της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα ακόμη και το κουμμουνιστικό καθεστώς ψέλλισε κάποια συγγνώμη, σχεδόν κανείς δεν ασχολείται με τα θύματα του Πολ Ποτ, επειδή όλοι είμαστε συνένοχοι. Ακόμη κι εδώ στην Ελλάδα αμέσως μετά τη χούντα στην αντιαμερικανική μας παραφορά στηρίζαμε τους Ερυθρούς Χμερ με εχέγγυο την φιλοκινεζική κομμουνιστική τους σημαία. Δεν ξέραμε, θα πούνε κάποιοι, αυτοί που λένε ότι δεν ξέραμε ούτε για την Αλβανία του Χότζα, τότε που διαφημίζαμε την πολιτιστική της πρόοδο. Εμείς όμως που ζήσαμε στο πετσί μας την τραγωδία του εμφύλιου και την καταπίεση της χούντας δε μπορεί να θεωρήσουμε αμελητέα αυτή την ιστορική κατάθεση. Το παράδοξο είναι ότι και στην Καμπότζη κάποιοι φαίνεται ότι βιάζονται να ξεχάσουν.

Μουσείο της Φυλακής

Έτσι το μουσείο του Τολ Σλενγκ που από το 1979- 1989 συντηρείτο από κυβερνητικά κονδύλια έκτοτε στηρίζεται μόνο σε διεθνείς οργανώσεις και ιδιώτες για την επιβίωσή του, ενώ οι μαζικοί τάφοι μετά από λίγα χρόνια θα έχουν εξαφανιστεί κάτω από την απάθεια των φυσικών νόμων.

τα δένδρα καταντούν τις πόλεις 

Στη χώρα όπου μέσα σε λίγους αιώνες εξαφανίστηκαν κολοσσιαία κτίσματα όπως στο Ανγκόρ, τα κουρέλια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας παρασύρονται από το αδιάλειπτο τσουνάμι της Ιστορίας σε κλάσματα του δευτερολέπτου.

δειλινό πάνω από την αρχαία πόλη

Και είναι έγκλημα το να επιτρέψουμε να διαγραφούν από τη συλλογική μας μνήμη τέτοιες ιστορικές εμπειρίες, απ’ όπου κι αν προέρχονται.

στον περίφημο ναό του Ανκορ

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου