Ποιος θυμάται τον Ευγένιο Σύη; (Eugene Sue) Ποιος θυμάται τα “Μυστήρια των Παρισίων”

Ευγένιος Σύη

Ποιος θυμάται τον Ευγένιο Σύη; (Eugene Sue)

Ποιος θυμάται τα “Μυστήρια των Παρισίων”

     Την ώρα, που η τηλεόραση κατακλύζεται από τουρκικά σήριαλ, που ακολούθησαν τα βραζιλιάνικα και τα ελληνικά της εποχής των παχιών αγελάδων, είναι καιρός να θυμηθούμε ότι η τηλεόραση απλώς συνέχισε την παράδοση των “λαϊκών” μυθιστορημάτων που ξεκίνησαν από τις εφημερίδες και έγιναν φωτορομάντζα στα περιοδικά πριν καταλήξουν στις οθόνες μας.

      Η κλασσική χρυσή εποχή των “ λαϊκών” μυθιστορημάτων πέρασε από τις σελίδες των εφημερίδων και θριάμβευσε βασιζόμενο στο συνδυασμό πρόκλησης- εφησυχασμού του αναγνώστη μπροστά στα πάθη ενός χαρισματικού ήρωα, που απαιτούσε την ένταξη στην κρατούσα τάξη. Κλασσικό μυθιστόρημα επιφυλλίδων είναι “Τα μυστήρια των Παρισίων” που γράφτηκε (1842-1843) από ένα γιατρό συγγραφέα τον Ευγένιο Σύη (κατά τον τότε εξελληνισμό του ονόματός του). Το βιβλίο του είναι πασίγνωστο και η πλοκή του θεωρείται από πολλούς καλύτερη από των μυθιστορημάτων του Αλεξάνδρου Δουμά πατρός, που κυκλοφορούσαν την ίδια εποχή. Πριν τελειώσει η δημοσίευσή του στην εφημερίδα “Journal des Debats” είχαν αρχίσει οι μεταφράσεις του, ενώ σε όλες τις μεγάλες πόλεις κυκλοφόρησαν μιμητικά έργα με τίτλους Μυστήρια του Βερολίνου, του Μονακό, των Βρυξελλών κλπ Ο ίδιος ο Μπαλζάκ παρασυρμένος από το λαϊκό οίστρο έγραψε τα “Μυστήρια της Προβηγκίας”, ενώ και οι “ Άθλιοι” του Ουγκώ βασίστηκαν στην τεχνική του Σύη, ενώ και την Ελλάδα ο Ιωάννης Κονδυλάκης έγραψε το “οι άθλιοι των Αθηνών”.

Η ναυμαχία του Ναυαρίνο

      Ελάχιστοι σήμερα γνωρίζουν το όνομα του συγγραφέα ή γνωρίζουν κάτι γιαυτόν. Γεννήθηκε το 1804 από οικογένεια γιατρών και λέγεται ότι νονά του ήταν η Ιωσηφίνα. Ο πατέρας του ήταν γιατρός στο στρατό του Ναπολέοντα και ο Ευγένιος άρχισε την ιατρική του καριέρα σαν βοηθός χειρουργός στον πόλεμο της Ισπανίας, όμως το 1826 μπαρκάρει σαν χειρουργός στο ναυτικό της Αυτού Μεγαλειότητος και πολεμά με τους Έλληνες κατά των Τούρκων στη ναυμαχία του Ναυαρίνο. 

    Επιστρέφοντας αρχίζει ν' αρθρογραφεί στην “Monte” και να δημοσιεύει μυθιστορήματα όπως η “Σαλαμάνδρα”, “Ο σκοπός του Κόαν Βέν” και άλλα, που τον εντάσσουν στην κοσμική ζωή.

      Το 1842 μετά από επίσκεψη στο σπίτι ενός εργάτη αρχίζει να δημοσιεύει τα “Μυστήρια των Παρισίων” σε συνέχειες. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος συγγραφής ενός “μαζικού” έργου. Τα “Μυστήρια των Παρισίων” είναι το αντιπροσωπευτικό δείγμα του έργου, που ξεπέρασε την άποψη του συγγραφέα και τον εξανάγκασε στην παθητική αποδοχή των απαιτήσεων του κοινού του. Είναι το έργο που επηρέασε γιατί ακριβώς έπαψε ν' ανήκει στο δημιουργό του κι έγινε το όχημα κοινωνικών αλλαγών.

Αφίσα της ταινίας Mysteres des Paris 1962 Jean Marais

     Κεντρική ιδέα του συγγραφέα ήταν η καταγγελία της αθλιότητας της ζωής του λαού στο Παρίσι. Ο Σύη στην αρχή περιέγραφε με την υπεροχή του αστού, που ασχολείται από την ασχήμια της φτώχειας. Όσο όμως οι μάζες τον δοξάζουν σαν απόστολο του κοινωνικού ζητήματος, ο συγγραφέας μεταστρέφεται στο θεραπευτή της νόσου και καταπιάνεται με ηθικολογικές διακηρύξεις και “επαναστατικές” προτάσεις, που καταλήγουν στο θρίαμβο του Καλού. Όλοι τον καταδίκασαν. Η αντίδραση τον κρίνει “ρυπαρό”, η Αριστερά σαν “έμπορο της συγκίνησης, που κερδοσκοπεί με τα ανθρώπινα βάσανα”. Οι Μαρξ και Έγκελ στην “Αγία Οικογένεια” καταγγέλλουν τον συγγραφέα, όχι σαν “αφελή σοσιαλδημοκράτη αλλά σαν υποτελή αντιδραστικό, αφού διακηρύσσει την κοινωνική συμφιλίωση μέσω της φιλανθρωπίας”.

   Τα “Μυστήρια των Παρισίων” έδειξαν στους απληροφόρητους την κατάσταση των υποδεέστερων τάξεων. Κατηγόρησαν το βιβλίο ότι ευθύνεται για την επανάσταση το Φεβρουάριο του 1848. Στις σελίδες του οι εργάτες, οι αγρότες και οι προλετάριοι της πόλης αναγνώρισαν τον εαυτό τους με αποτέλεσμα να καταφθάνουν στην εφημερίδα εκατοντάδες γράμματα με απεγνωσμένες εκκλήσεις για τη διαμόρφωση ή την παράταση του μύθου. Για να τηρηθούν οι κανόνες του εμπορίου ο συγγραφέας αναγκάζεται να καταφύγει σε κακοτεχνίες, να επαναλάβει τα προηγούμενα, να κολακεύσει τον αναγνώστη, να διαφημίσει την εκπληκτική συνέχεια (ακριβώς όπως γίνεται σήμερα σε κάθε σήριαλ). Στο τέλος κάνει έκκληση για αναμόρφωση του κοινωνικού συστήματος μέσα από τις πράξεις των πεφωτισμένων πλουσίων, που διασκεδάζουν με τη φιλανθρωπία ή διοργανώνουν Τράπεζες για τους φτωχούς, όπου πάντα οι καλοί τίμιοι φτωχοί επιστρέφουν με ευγνωμοσύνη στους πλούσιους όταν δουλεύουν, όσα πήραν την εποχή της ανεργίας τους. Έτσι όλα μένουν ίδια και ο αναγνώστης παρηγοριέται από τη “χειρουργική” επέμβαση του θαυματοποιού θεραπευτή στο κοινωνικό σώμα.

αφίσα της προβολής της ταινίας στην Αθήνα

   Ο Ευγένιος Σύη δήλωνε σοσιαλιστής όταν έγραφε τα “Μυστήρια των Παρισίων” αλλά ήταν στην πραγματικότητα ένας ανυπόμονος συμφιλιωτικός ανθρωπιστής. Το 1845 δημοσιεύει τον “Περιπλανώμενο Ιουδαίο” στον οποίο καταγγέλλει την κοσμική εξουσία της εκκλησίας. Η κοινωνία στο μεταξύ αντιγράφει τις μεταρρυθμίσεις που εκείνος είχε προτείνει στα “Μυστήρια των Παρισίων” -αγροκτήματα κρατουμένων, ατομικά καλιά στις φυλακές, αναδιοργάνωση του Ενεχυροδανειστηρίου, κατάργηση της θανατικής ποινής- μέχρις ότου ξέσπασαν οι εξεγέρσεις του 1848 μετά από τις οποίες ο Σύη κατέβηκε στις εκλογές με το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα.

    Το Δεκέμβρη, ο Λουδοβίκος Ναπολέων γίνεται πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο Σύη νοιώθοντας ότι η Επανάσταση προδόθηκε, αρχίζει τα “Μυστήρια του Λαού” που τελείωσαν το 1856, λίγο πριν πεθάνει. Στο έργο αυτό, που κυνηγήθηκε από τη λογοκρισία, ο Σύη παύει να ονειρεύεται παραδεισένιες συμφιλιώσεις. Τώρα ξέρει ότι οι πλούσιοι γνωρίζουν την ύπαρξη της φτώχειας και όμως θέλουν να παραμείνουν πλούσιοι με κάθε κόστος. Το έργο καταλήγει με μια οργισμένη καταγγελία του Βοναπάρτη.

    Το 1850 ο Σύη κερδίζει θριαμβευτικά μιαν έδρα στο Κοινοβούλιο. Όμως ο Ναπολέων είναι αποφασισμένος να καταπνίξει τη Δημοκρατία. Έτσι το 1851 έρχεται ο νόμος Ριανσί, που επιβάλλει πρόσθετο φόρο στις εφημερίδες που συντηρούν επιφυλλίδα μυθιστορημάτων. Επικυρώνεται έτσι η άποψη ότι το έργο του Σύη είχε επαναστατική βαρύτητα. Τα “Μυστήρια του Λαού” εμφανίζονται με κόπο μέχρι της 2 Δεκέμβρη που ξαναγεννιέται με πραξικόπημα η Αυτοκρατορία και ο Σύη συλλαμβάνεται και εξορίζεται στο Αννεσύ της Σαβοίας.

   Τα “Μυστήρια του Λαού” εκδόθηκαν τελικά στην Ελβετία το 1856. Το 1857 ο Σύη πεθαίνει και η κηδεία του μετατρέπεται σε δημοκρατικό δημοψήφισμα. Μαζί του πέθανε και το κλασσικό μυθιστόρημα επιφυλλίδων. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε η “Μαντάμ Μποβαρύ” σαν κριτική ματιά στη ζωή μιας γυναίκας, που διάβαζε μυθιστορήματα επιφυλλίδων και είχε μάθει από αυτά να περιμένει κάτι, που δεν ήλθε ποτέ στη ζωή της.

   Η καταναλωτική αφήγηση -έντυπη ή εικονική- επηρεάζει τις μάζες, τις κατευθύνει και αντανακλά τους πόθους και τις φοβίες της. Με την ανάπτυξη των ΜΜΕ το εμπορικό έργο έγινε αυτοσκοπός. Ο συγγραφέας αναζητεί το μήνυμα του συρμού, θυμίζοντας το σκυλί που κυνηγά πάντα την ουρά του. Όμως για το αληθινό έργο τέχνης αποφασίζει πάντοτε η Ιστορία και όχι η επικαιρότητα κι ευτυχώς παρά το δέλεαρ της δημοσιότητας ή του κέρδους υπάρχουν πάντα συγγραφείς, που δεν κολακεύουν τον αναγνώστη, αλλά τον εξαναγκάζουν να παλεύει με τον ίδιο του τον εαυτό.

    Δεν είναι βέβαιο ότι μένοντας πιστός στις απόψεις του ο συγγραφέας καταφέρνει να παραδώσει στην ανθρωπότητα ένα μεγάλο έργο τέχνης. Όλοι οι δημιουργοί ξέρουν ότι τα μεγάλα έργα χαρίζονται στο δημιουργό, ότι ούτε η πρόθεση, ούτε η σκληρή δουλειά, ούτε η δημοσιότητα δε μπορούν να εξασφαλίσουν την υστεροφημία του καλλιτέχνη, ότι η Μοίρα πολλές φορές υποκαθιστά τη δικαιοσύνη και ότι απαιτείται η συγκυρία της έκφρασης της ιστορικής στιγμής για να καταξιωθεί και ν' αποκτήσει διαχρονικότητα το έργο μιας ζωής.

   Κανείς δε θυμάται πια τον Ευγένιο Σύη, που πολέμησε στο Ναυαρίνο και που εξορίστηκε για τη Δημοκρατία. Κανείς δε διαβάζει πια τα έργα του. Πολλοί έχουν ακούσει έστω σαν έκφραση ή δει στο σινεμά τα “Μυστήρια των Παρισίων”. Και ας μην ήταν παρά ένα λαϊκό αφήγημα!

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου