Από την «Αλίκη το ναυτικό» στην αγκαλιά της Τρόικα

Από την «Αλίκη το ναυτικό»

στην αγκαλιά της Τρόικα

Με την οικονομική κρίση και τις διαρκείς επαναλήψεις στην TV ξαναβλέπουμε για πολλοστή φορά τις κλασσικές ταινίες της Φίνος Φιλμ με την Αλίκη Βουγιουκλάκη.

Με νέα οπτική προσέγγιση. Μας απειλεί ξανά ο διαχωρισμός των τάξεων σε κείνους που πάνε με τις κούρσες στους έρημους τότε αθηναϊκούς δρόμους και σε όσους στριμώχνονται σε λεωφορεία. Μας αγγίζει τ’ ότι οι καθηγητές το καλοκαίρι δεν πήγαιναν διακοπές, έκαναν ιδιαίτερα «προπαιδευτικά μαθήματα» και δροσιζόντουσαν στους πίδακες της Ομονοίας, ενώ μας απειλεί η σκέψη ότι κάποτε η αμυγδάλου ΙΟΝ αποτελούσε όχι σνακ, αλλά τεκμήριο πλούτου. Και σήμερα τα μεσημέρια αρχίσαμε να τσιγκουνευόμαστε την τυρόπιττα κι αρκούμεθα στο ταπεράκι από το σπίτι. Δεν περιέχει πια ελίτσες γιατί έγιναν είδος ντελικατέσεν κι έτσι αρκούμεθα στη διαχρονική αξία του τυρόψωμου με τη ντομάτα, που τώρα βαφτίζουμε τοστ. Γιαυτό μας ξαναδείχνουν άλλωστε αυτές τις ταινίες. Μας εκπαιδεύουν. Ίσως με εντολή της Τρόικα. Για να παίρνουμε ιδέες επιβίωσης. Για να αισιοδοξούμε ότι πάντα υπάρχουν και χειρότερα.

Πόσο θαυμάζαμε τότε όλα τα κοριτσόπουλα τη Βουγιουκλάκη! Αν και στα νιάτα της τα κορίτσια ήταν στρουμπουλούτσικα και τα φουρό δέσποζαν στις νυχτερινές σεμνές εξόδους. Και ζούσαμε το παραμύθι της Σίσσυ με το μεγαλοπρεπή γάμο. Ακόμη το απολαμβάνουμε σε πολλοστή επανάληψη με ποικίλες γλωσσικές αποδόσεις. Είναι παράξενο, αλλά ακόμη και σήμερα αρέσουν στα κορίτσια αυτά τα έργα. Ειδικά της Βουγιουκλάκη.

Είναι απίστευτο πώς μια αφελής ταινία όπως "η Αλίκη στο ναυτικό" αντέχει στο χρόνο. Σκέπτομαι ότι για τη δική μας εποχή ήταν σημαντικός ο χαρακτήρας που ενσάρκωνε. Την εποχή που ο κινηματογράφος κατακλυζόταν από ταινίες του στυλ "Αμάρτησα για το παιδί μου" και "Άπιστε, λιώσε με για να σε λατρεύω" ήλθε στο προσκήνιο το κορίτσι της εποχής, που αντιστεκόταν στη γονική εξουσία, ακόμη κι αν όλα της χαριζόντουσαν και ήξερε να διεκδικεί μια θέση στη ζωή και τον έρωτα. Κατά κάποιαν έννοια η Αλίκη ήταν ιδιότυπη φεμινίστρια, αφού κατάφερνε πάντα να επιβιώνει σ' ένα κόσμο ανδροκρατούμενο με μόνα της όπλα αυτά που οι άντρες της επέτρεπαν να χρησιμοποιεί, την τσαχπινιά και την αυθάδεια. Και βέβαια η αμφισβήτηση της κοινωνικής τάξης έπρεπε νάχει πάντα χάπυ έντ. Πάντα η ιστορία έκλεινε με την επιστροφή στις προκαθορισμένες δομές και βέβαια η παρείσακτη κοινωνικά κοπέλα θα ενσωματωνόταν στην ανώτερη κοινωνία, που έτσι εξαγνιζόταν από την εισροή της δυναμικότητας και της παρθενικότητας, της τιμιότητας και της ομορφιάς που ενσάρκωνε αυτή η κοπέλα για τα μικροαστικά στρώματα. Τίποτε από τα μπερδεμένα αμαρτωλά στόρυ τύπου Δυναστείας, που σήμερα σε τουρκική βερσιόν κατακλύζουν τα ελληνικά κανάλια.

Τότε το παιχνίδι πτωχός αλλά τίμιος νέος ερωτεύεται πλουσία, αλλά με κακούς γονείς κόρη είχε εξαντληθεί. Κι οι πλούσιοι έχουν αισθήματα, αλλά είναι τόσο εύκολο να τους μεταμορφώσει κανείς! σκέφθηκαν. Αρκούσε ένα χαστούκι του φτωχού, αλλά πολλά υποσχόμενου καθηγητή, στην χαϊδεμένη, ερωτευμένη κόρη βιομηχάνου για να τους πείσει όλους να επιστρέψουν στην οδό της πειθαρχίας και της ισοπολιτείας. Αρκούσε ο έρωτας για να κοινωνικοποιηθεί σοσιαλιστικά ένα εργοστάσιο κι όλα στην κοινωνία πήγαιναν μέλι γάλα.

'Ήταν η εποχή της αισιοδοξίας και των ελπίδων. Όλοι στ' αλήθεια θέλαμε να πιστεύουμε ότι αρκούσε ένα κορίτσι στο πολεμικό πλοίο για να λουλουδιάσει το Αιγαίο με φουστάνια ικανά ν' αποσπούν τους άντρες απ' τον πόλεμο. Θριάμβευε η αψηφισιά κι η ανεμελιά της νιότης. Οι άντρες ήταν πάντα κομπάρσοι στο παιχνίδι της ζωής. Αναγκαζόντουσαν σα γονιοί ή σαν αγαπημένοι να προσαρμόζονται στις γυναικείες πράξεις, πανικόβλητοι απ' τις πρωτοβουλίες, που τ' άπραγα κοριτσόπουλα έπαιρναν για πρώτη φορά.

Η διαφορά στην οπτική γωνία των γενεών ήταν σαφής. Η μάνα ονειρευόταν να Τον ακολουθήσει στο ταξίδι κι η κόρη ρισκάρει να σαλπάρει μαζί του, χωρίς να Του ζητήσει την άδεια, μόνο και μόνο για να Του επιβάλει τις απόψεις της και να Τον κατακτήσει. Ο Άντρας παραμένει το κέντρο του γυναικείου σύμπαντος κι ο έρωτας δικαιολογεί ένα τόσο αθώο παραστράτημα. Το πρώτο βήμα είχε όμως γίνει. Το κορίτσι ξεφεύγει από τα οικογενειακά τείχη και ξανοίγεται στα πέλαγα του ανδρικού κόσμου. Ήταν αυτονόητο να μην επιστρέψει ποτέ στα παραδοσιακά της καθήκοντα. Η Πηνελόπη είχε πεθάνει. Ο Οδυσσέας θα συρθεί στο ταξίδι της επιστροφής από μια σύντροφο που πια δε θα τον περιμένει γνέθοντας στον αργαλειό. Αν καθυστερήσει περιπλανώμενος, το σφάλμα θάναι αποκλειστικά δικό του. Οι θρόνοι ανήκουν στις βασίλισσες κι ένας Αίγισθος είναι πάντα βολικός στο ρόλο του βασιλικού συζύγου.

Ο έρωτας σ' αυτές τις ταινίες δεν ήταν παρά το άλλοθι για την κοινωνική αλλαγή που καθρεφτιζόταν. Η γυναίκα πρωταγωνιστούσε με τους παραλογισμούς της νιότης και γινόταν το ίνδαλμα μιας γενιάς που δε ήθελε απλά να είναι ίση με τον άντρα, αλλά να τον ξεπεράσει. Ήθελε να τον κατακτήσει παίζοντας με τους δικούς του κανόνες και φαινόταν να το καταφέρνει. Ο γάμος ήταν πάντα η κατάληξη στο σινεμά.

Στη ζωή βέβαια η επανάσταση εξελίχθηκε διαφορετικά. Όλα εμείς τα κοριτσόπουλα, που ταυτιστήκαμε με την Αλίκη βγήκαμε στη βιοπάλη και μάθαμε ότι δεν αρκούσε η μεταβίβαση από την πατρική στη συζυγική εξουσία για ν' αλλάξουν τα πράγματα. Ο γάμος έπρεπε να μεταμορφωθεί, η οικογένεια ν' αλλάξει δομές. Όσο οι φεμινίστριες θεωρητικολογούσαν, οι απλές γυναίκες της γενιάς μου κέρδιζαν τη μάχη, μέρα τη μέρα, συχνά με δυσβάσταγο κόστος, αφού αναγκάστηκαν να συμβιβάσουν όλους τους αλληλοσυγκρουόμενους ρόλους, που απαιτούσε απ' αυτές η κοινωνία.

Ενώ παγκόσμια ειδικά σε μουσουλμανικές χώρες ή την Ινδία η καταπίεση των γυναικών συνεχίζεται απαράλλαγα, οι γυναίκες στην Ελλάδα σήμερα δεν καταπιέζονται πια προσπαθώντας ν' αποδείξουν ότι είναι καλύτερες από τους άντρες, επειδή μπορούν να είναι ταυτόχρονα υποδειγματικές σύζυγοι, μανάδες, νοικοκυρές, ερωμένες και πετυχημένες επαγγελματίες. Τα κορίτσια δεν προσπαθούν να κατακτήσουν τα αγόρια. Δεν αρκούνται σε μια σχέση συντροφικότητας. Στο κυνήγι της ισότητας δεν υποχωρούν πουθενά, με αποτέλεσμα συχνά να μένουν μόνες.

Ο έρωτας όμως πάντα και παντού εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σαν πολιορκητικός κριός για την ψυχή του άλλου ανθρώπου, άσχετα από φύλο ή ηλικία. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πολύμορφες και το σεξουαλικό παιχνίδι δεν είναι παρά ο σπινθήρας ανάφλεξης στη ερωτική πυρκαγιά, που κατακαίει όμοια άντρες και γυναίκες. Τα χάπυ έντ στη ζωή είναι η εξαίρεση στον κανόνα της διάβρωσης και της λήθης των αισθημάτων. Και οι κοινωνικές αλλαγές που με κόπο και χρόνο κατακτήσαμε συχνά σωριάζονται σ’ ερείπια μ’ ένα βλεφάρισμα της Μοίρας. Γιατί δεν είναι μόνο ιστορική συνέπεια. Η μόνη ασφαλής πρόγνωση για τους ανθρώπους παραμένει ο θάνατος.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου