Από τον Πόλεμο του Τολστόι στη σημερινή τραγωδία

 

Οι φωτογραφίες από την καλύτερη καταγραφή του μυθιστορήματος στον κινηματογράφο την κλασσική ταινία του Σεργκέι Μπονταρτσούκ 

Το «Πόλεμος και ειρήνη» του Τολστόι ήταν από τα έργα που με σημάδεψαν από την πρώιμη νιότη μου.

Παραδόξως δεν ήταν για μένα το αντιπολεμικό μήνυμα, αλλά η απάντηση στην υπαρξιακή μου αγωνία αυτό που με συνεπήρε από την πρώτη κιόλας από τις επανειλημμένες αναγνώσεις του ογκώδους έργου.

Όπως η «Ιλιάδα» που, αν και βρίθει με σκηνές ωμής βίας, μας συναρπάζει λόγω των τρυφερών ανθρώπινων στιγμών των ηρώων, που είναι ευγενικοί στα πρόσωπα εχθρών και φίλων με υπέρτατη τον ύστατο αποχαιρετισμό του Έκτορα στην Ανδρομάχη και τον Αστυάνακτα, το ίδιο και το «Πόλεμος και ειρήνη» αν και τεκμηριώνει τον παραλογισμό και την ματωμένη πραγματικότητα του πολέμου μας εμπνέει κυρίως χάρη στην αποκάλυψη της αλήθειας, που η φρίκη προκαλεί στους βασικούς ήρωες. 

«O Έκτορας και η Ανδρομάχη» του Ρώσου Sergey Petrovich Postnikov

Τόσο ο Αντρέι, όσο και ο Πιερ αντιλαμβάνονται την αξία της ζωής μόνο όταν απογυμνώνονται από τα προνόμια τους, ο Αντρέι ετοιμοθάνατος αντικρίζει για πρώτη φορά τον ουρανό στο πεδίο μάχης και ο Πιερ ξαπλωμένος στο σανό την παραμονή της μάχης συνειδητοποιεί ότι η ζωή έχει νόημα μόνο μέσα από την προσφορά.  

Δεν είναι μόνο η απογύμνωση των αιτίων του πολέμου, η παρέλαση των αυτοκρατόρων και η αποσάρθρωση κάθε στρατηγικής μπροστά στη μάχη για επιβίωση κάθε φαντάρου. 

Είναι κυρίως η αέναη αναγέννηση που μας συνεπαίρνει σε αυτό το βιβλίο, που καταγράφει τα ανεπαίσθητα σκιρτήματα κάθε αθώας ψυχής στη σκληρή μάχη απέναντι στη βία και την εξαχρείωση, το δυνατό μήνυμα της συγγνώμης που πρέπει να θεωρείται αυτονόητο απέναντι στην ισοπέδωση του θανάτου, είναι ο έρωτας μέσα από κάθε του μορφή που γονιμοποιεί τη ζωή και δεν την εξευτελίζει.

Για μένα αιώνιες στιγμές που νιώθω ότι έζησα προσωπικά είναι ο πρώτος χορός της Νατάσα, ο ενθουσιασμός της στο φεγγαρόφωτο και η ανάγκη της να πετάξει για ν’ αγκαλιάσει την τόση ομορφιά, η αποκάλυψη στον Αντρέι της αιωνιότητας της Ζωής μέσα από την αναγέννηση ενός γερασμένου δένδρου, η περιγραφή του απορημένου πάντα χαριτωμένου χειλιού της νεκρής μετά τον τοκετό ωραίας γυναίκας του Αντρέι, η μεταστροφή της θρησκευόμενης Μαρίας σε ερωτευμένη σύζυγο, η απέραντη τοιχογραφία της ζωής που ποτέ δε μένει στατική και που δεν παύει να μας εκπλήσσει μέσα από τις αναπόφευκτες τραγωδίες και ανατροπές της. 

Πώς να ξεχάσεις την περιγραφή της παρέλασης των αυτοκρατόρων και τον σχεδόν θρησκευτικό ενθουσιασμό των αναλώσιμων στρατιωτών που έβλεπαν από κοντά τον τσάρο; Πώς να διαγράψεις την αποτύπωση του παραλογισμού της μάχης, την διαγραφή κάθε επιτελικού σχεδιασμού στο πεδίο της σφαγής, την εμμονή στην ιστορική νομοτέλεια και την προσωπική υπέρβαση με την θυσία παρά την επίγνωση για το απαρέγκλιτο της Μοιραίας κατάληξης ; 

Βέβαια σα φεμινίστρια στο τέλος απογοητεύθηκα από την μεταμόρφωση της Νατάσα από την αέρινη έφηβο στην παχουλή ζηλιάρα πολύτεκνη σύζυγο του Πιέρ, όμως τελικά ο Τολστόι ήταν ουτοπιστής φαλλοκράτης όσο υπέροχα και αν κατέγραψε τις δονήσεις της γυναικείας καρδιάς. Παραμένει ζητούμενο στην παγκόσμια λογοτεχνία η καταγραφή από γυναίκα μιας γυναικείας μορφής πιο ανθρώπινα ολοκληρωμένης απ’ ότι η «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.

Τα κλασσικά κείμενα δεν είναι μονοσήμαντα. Όσο σημαντικό κι αν είναι το αντιπολεμικό μήνυμα, ο άνθρωπος δεν έπαψε να πολεμά από τη στιγμή, που η Βίβλος σημάδεψε σαν την πέτρα του Κάιν κατά του Άβελ. Η ανθρώπινη περιπέτεια είναι πολύ πλατύτερη και αντιφατική. Για όσο υπάρχουν άνθρωποι σε αυτό τον πλανήτη έργα κλασσικά όπως το «Πόλεμος και ειρήνη» δε θα πάψουν να ξαναδιαβάζονται με διαφορετικό τρόπο και να μας εμπνέουν ξανά και ξανά..

Και το «Πόλεμος και Ειρήνη» αξίζει να ξαναδιαβαστεί σήμερα από όλους, όσοι τσακώνονται για τα αίτια και τις αφορμές τη σημερινής σφαγής στην Ουκρανία και κυρίως από εκείνους που αποφασίζουν για τις τύχες των αθώων, που συνεχίζουν να κομματιάζονται όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά σε όλο τον πλανήτη.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε την τραγικά ματοβαμμένη Ιστορία αυτής της Ευρωπαϊκής γειτονιάς, που δυστυχώς και σήμερα σπαράσσεται, αλλά και τους παγκόσμιους πολιτισμικούς θησαυρούς, που μας παρέδωσε. Και αν μπορούμε, κάτι να διδασκόμαστε.

Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου