Ψωμί και βιβλία
Αυγή 2-11-2009
Σαράντα χρόνια Ίντερνετ και στα σχολειά μοιράστηκαν φέτος για πρώτη φορά, εκτός από τα δωρεάν βιβλία, και οι πρώτοι προσωπικοί υπολογιστές. Τους λένε Notebooks, δηλαδή μπλοκάκια σημειώσεων, και παραπέμπουν στην παλιά πλάκα με το κονδύλι. Περιέχουν τα πάντα και τίποτε. Όλα εξαρτώνται από τον χρήστη. Ο δάσκαλος μεσάζων στη διαδικασία της γνώσης περισσότερο από ποτέ. Τα σημερινά παιδιά ξέρουν περισσότερα για την πλοήγηση στο Διαδίκτυο από την πλειοψηφία των διδασκόντων. Είναι το χάσμα των γενεών που βάθυνε αφόρητα με την κατακλυσμιαία μεταβολή της τεχνολογίας. Για μας ήταν θέμα αγωγής. Δεν θεωρούσαμε σπατάλη χρόνου την ανάγνωση, ακόμη και φωτορομάντζου, ενώ μεγαλωμένοι με εντατική κατήχηση για τη «διανοητική τεμπελιά» του σινεμά, νιώθαμε τύψεις παρακολουθώντας ακόμη και ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση.
Τα σημερινά παιδιά απενοχοποίησαν κάθε οθόνη, που επίσημα πια εντάχθηκε στα όργανα παιδείας και κυριολεκτικά ζουν εξαρτημένα από την τεχνολογία. Αυτό που περνά απαρατήρητο είναι ότι μέσω υπολογιστή η διαδικασία της μάθησης αποσυντίθεται, ενώ η συγκέντρωση της προσοχής δεν θεωρείται προαπαιτούμενο. Οι νέοι, σα μικροί Ναπολέοντες, εργάζονται μέσω Ίντερνετ, την ώρα που «συνομιλούν» μέσω Facebook με 5-6 «φίλους», βλέπουν «πίσω» τηλεόραση, ακούν μουσική και απαντούν με τηλεγραφική διατύπωση στους ενοχλητικούς οικείους, που ρωτούν συνήθως πρακτικά, βαρετά και ανούσια για τα παιδιά πράγματα, όπως «Τι ώρα θα γυρίσεις;» ή «Θα φας στο σπίτι;». Ενώ η τηλεόραση θρονιάστηκε αρχικά στο σαλόνι κάθε σπιτιού -τιμώμενο μέλος της οικογένειας- και συγκέντρωνε τους ανθρώπους δίνοντας αφορμές για διάλογο, το «προσωπικό» κομπιούτερ απομονώνει τους νέους από τον διπλανό του συνάνθρωπο δίνοντας προτεραιότητα σε μιαν εικονική πραγματικότητα με πλασματικούς «φίλους» στους οποίους εξομολογούνται σκέψεις, αισθήματα και πράξεις που θα δίσταζαν σε μια πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία. Τα προσωπικά δεδομένα αυτόβουλα παραχωρούνται στη διαδικτυακή σκηνή, πριν ακόμη υπάρξει οιαδήποτε μέριμνα για την προστασία τους. Αυτή η αδιαφορία για τον προσωπικό χώρο ξεκίνησε με τη χρήση των κινητών τηλεφώνων που παραδόξως μετέβαλε άρδην τον κατεστημένο τρόπο χρήσης του τηλεφώνου. Πριν επινοηθεί η αναγνώριση κλήσης -(που σου επιτρέπει να επικοινωνήσεις αν το επιθυμείς αργότερα με όποιον σου τηλεφωνεί) και ενώ η τηλεφωνική επικοινωνία ήταν δύσκολη και ακριβότερη- εθεωρείτο αδιανόητο το ν’ αφήσεις έναν επισκέπτη σου να περιμένει για να συζητάς με άνεση στο τηλέφωνο. Το απόρρητο της τηλεφωνικής συνδιάλεξης ήταν ιερό και καυγάδες ξεσπούσαν επειδή κάποιος δεν απομακρυνόταν αρκετά στην ουρά του κοινόχρηστου τηλεφώνου. Σήμερα με τα ανοικτά συστήματα επικοινωνίας, όλος ο συρμός του τρένου ενημερώνεται για τα προσωπικά οιουδήποτε, ενώ συχνά βγαίνοντας με φίλους διαπιστώνεις ότι η περισσότερη ώρα της συντροφιάς, καταναλώνεται σε εμβόλιμες μέσω κινητού, συνήθως ανούσιες, επικοινωνίες.
Το Ίντερνετ έχει ήδη υποκαταστήσει την αυθεντία του βιβλίου. Παλιά έγκυρο ήταν μόνο ό,τι είχε τυπωθεί. Εμπιστευόμαστε το «το διάβασα» περισσότερο από το «το είδα με τα ίδια μου τα μάτια». Αυτό γιατί πια είχαμε μάθει ότι, ενώ οι αισθήσεις μας συχνά προδίδουν, για τα βιβλία είχε ήδη αναπτυχθεί τρόπος επαλήθευσης και αξιολόγησης κάθε γνώσης. Έτσι, πληκτρολογώντας μια λέξη, π.χ. αρθραλγία, κατακλύζεσαι από έναν απίστευτα μεγάλο κατάλογο καταχωρήσεων, όπου ισότιμα προβάλλονται ελάχιστες έγκυρες ιατρικές απόψεις και πλήθος διαφημιστικά επιστημονικοποιημένων προτάσεων για βότανα ή χειροπρακτικές και προσωπικές εμπειρίες ασθενών, σχεδόν πάντα αρνητικές. Έτσι όλοι παριστάνουν τον ειδήμονα και θέλουν να έχουν άποψη στην προτεινόμενη από τους γιατρούς θεραπευτική αγωγή, επειδή «είδαν στο Ίντερνετ» κάποια αναφερόμενη παρενέργεια.
Στο Διαδίκτυο βλέπεις, δεν διαβάζεις και, πολύ περισσότερο, δεν μελετάς. Έτσι ξεχνάμε ότι η ημιμάθεια είναι χειρότερη της αμάθειας. Στο Ίντερνετ ακόμη δεν έχει αναπτυχθεί φίλτρο εγκυρότητας της πληροφορίας και το ζητούμενο δεν είναι το πώς τεκμηριώνεται κάτι, αλλά το πόσο «δημοφιλής» είναι μια άποψη. Το Ίντερνετ λειτουργεί με τη λογική των μετρήσεων τηλεθέασης. Αυτό που «ανεβαίνει» στη λίστα των κυκλοφορούντων αρχείων, είναι αυτό που επιβιώνει. Οι υπόλοιπες πληροφορίες πετιούνται στον κάδο των Delete, χωρίς την ελπίδα νεκρανάστασης, που είχαν τα παραπεταμένα έγγραφα -έντυπα ή χειρόγραφα. Η διαδικασία της συγγραφής μεταμορφώνεται και η οπτική μνήμη καταργείται, αφού η μορφή του κειμένου παραλλάσσει. Μπορούσαμε νʼ ανατρέχουμε στα γνωστά κείμενα με κλειστά μάτια. Σήμερα όλα είναι κινούμενη άμμος, που ταχύτατα καταπίνει την εύθραυστη επικαιρότητα. Επειδή τα πάντα έγιναν μιας χρήσης και αðευθύνονται στους πολλούς ήταν φυσικό να επιδιωχθεί η φθήνια, που ποτέ δε συμβαδίζει με την ποιότητα. Οι κομπιούτερ αντικαθίστανται ταχύτατα, ενώ οι εκτυπωτές στοιχίζουν λιγότερο από τα αναλώσιμα. Η εξέλιξη παράγει σκουπίδια, όχι πάντα ανακυκλώσιμα. Ουσιαστικά η ίδια μας η ζωή αναλώνεται σε ρυθμούς ταχύτερους της βιολογικής μας φθοράς. Δεν προλαβαίνουμε τις εξελίξεις. Ενώ τα γηρατειά του κορμιού μας καθυστερούν, η ψυχή μας δεν αντέχει τις μεταμορφώσεις του ψηφιακού περίγυρου.
Τίποτε δεν μένει σταθερό, από το κλίμα μέχρι την πρίζα, όλοι χρειάζονται εντατική επανεκπαίδευση στα στοιχειώδη. Η ηλικία δεν αποτελεί πια τεκμήριο σοφίας, αλλά αντιμετωπίζεται με επιείκεια ή χλευασμό σαν ο προθάλαμος της άνοιας. Η πείρα δεν μεταγγίζεται και η ιστορία εύκολα παραχαράσσεται, όσο η προσωπική μνήμη δεν επιβιώνει. Οι κλασικές φωτογραφίες έχουν αποδείξει την ανθεκτικότητά τους στο χρόνο. Οι ψηφιακές αν και εύκολες στη λήψη και αυθεντικές -χωρίς στήσιμο και προσποίηση, αν και διακινούνται ταχύτατα, φτερουγίζοντας από e mail σε e mail, παραμένουν άυλες και ανυπόστατες, ενώ ευκολότατα παραχαράσσονται, έτσι που το αυθόρμητο μιας έκφρασης διορθώνεται στο επιθυμητό της διαγραφής κάθε ρυτίδας, και εύκολα χρησιμοποιούνται για παράνομη ή έστω χιουμοριστική απόδοση.
Παρά τις απόπειρες καθιέρωσης των ψηφιακών άλμπουμ, η ευκολία χρήσης και η με γεωμετρική πρόοδο αύξηση των φωτογραφιών, ουσιαστικά διέγραψε την αξία τους ως τεκμηρίων ζωής. Τα παλιά οικογενειακά άλμπουμ χωρούσαν σʼ ένα χαρτόκουτο τις μνήμες ολόκληρης της οικογένειας σε ασπρόμαυρες, επετειακές συνήθως ή σε σημαντικές στιγμές, στημένες πόζες. Τα άλμπουμ των έγχρωμων συνήθως αποχρωματισμένων φωτογραφιών γεμίζουν βιβλιοθήκες, απʼ όπου επιλέγαμε δυο τρεις να γίνουν κάδρα. Ακολούθησαν οι δύσχρηστες ταινίες, τα ήδη ξεπερασμένα βίντεο και τα ηλεκτρονικά τσιπάκια. Αποδείχθηκε ότι η ευχέρεια χρήσης συμβαδίζει με ευτέλεια κατασκευής. Οι μαγνητοταινίες απομαγνητίζονται σε μια πενταετία, ενώ τα πολυδιαφημισμένα για την ανθεκτικότητα CD μετά μικρή χρήση, καταλήγουν από ένθετα εφημερίδων κρεμασμένα στα μπαλκόνια σε ρόλο πτηνοαπωθητικών. Δε φταίει η τεχνολογία ή το Διαδίκτυο. Μην ξεχνάμε ότι το Ίντερνετ είναι χαρακτηριστική περίπτωση ανθρώπινου δημιουργήματος που ξεπέρασε τον δημιουργό του. Πλασμένο για τον Πόλεμο των Άστρων, κατέληξε να γεφυρώνει τη γη. Όχι χωρίς την κατασκοπευτική του ιδιότητα. Άμβλυνε τις αντιστάσεις μας στην προστασία του ατομικού, χωρίς να συμβάλλει στην προστασία των αδύναμων. Η γη μας, παρά τους αναρίθμητους δορυφόρους, εξακολουθεί να κατοικείται από μια πλειοψηφία απαίδευτων και εξαθλιωμένων ανθρώπων, το ποσοστό των οποίων δεν άλλαξε, επειδή οι χώρες τους έχουν δυνατότητα σύνδεσης στο διαδίκτυο. Η άμεση δημοσιότητα συγκλονιστικών συμβάντων, όπως οι θεομηνίες ή οι πόλεμοι, δεν έκανε ταχύτερη την ανακούφιση των θυμάτων παρά τις καμπάνιες και τους εράνους. Αντίθετα, η συνεχής απεικόνιση της φρίκης φαίνεται να εξοικειώνει την πλειοψηφία των πολιτών του δυτικού κόσμου, που, πιεσμένοι από την οικονομική κρίση, αντιμετωπίζουν κυνικά τον διαχωρισμό του κόσμου σε προνομιούχους και καταδικασμένους.
Αποδεχόμεθα μοιρολατρικά τα γεγονότα και ευχόμεθα να μην αλλάξει το ιστορικό κλίμα και βρεθούμε ξανά στο επίκεντρο μιας ακόμη παγκόσμιας σύρραξης. Βέβαια, χάρη στο Ίντερνετ, δεν χρειάζεται καν να βγούμε στον δρόμο σε πορείες και μαχητικές διαδηλώσεις, επικοινωνούμε ταχύτατα με ομοϊδεάτες σε όλο τον κόσμο, μαζεύουμε υπογραφές και οργανώνουμε εκδηλώσεις, κατακλύζουμε τον Λευκό Οίκο και τον ΟΗΕ με τόσα γράμματα διαμαρτυρίας, που το κέντρο τους νʼ αποδιοργανώνεται, αλλά στο τέλος οι μεγάλες αποφάσεις λαμβάνονται πάντα ερήμην μας. Η ψευδαίσθηση της συμμετοχής μένει, καθώς και η ελπίδα ότι ίσως κάποτε το μικρό πετραδάκι της δικής μας συνδρομής θα μπορούσε να μπλοκάρει τον θηριώδη μηχανισμό της βίας.
Μαρία Αρβανίτη – Σωτηροπούλου
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου